«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati

Режим	O’lchash					Hisoblash
Osillogramma Uн
Uп, V	Uн, V	U1, V	U3, V	U5, V		Ku3	Ku5	Ku
Filtrsiz rejim
Aniq sozlanishli filtr rejimi
Qayta qurilgan filtrli rejim

Hisoblash natijalarini qayta ishlash

1. 
   Hisoblash usullari natijalariga ko’ra har bir rejim uchun 3-5-garmonika elektr energiya sifati ko’rsatkichlari hisoblansin:
   

1. 
   N-tartibli garmonika tashkil etuvchilari kuchlanishining koeffitsiyenti
   
2. 
   Kuchlanish sinusoidasining buzilish koeffitsiyenti
   

2. 
   Filtrlar ishining foydaliligi haqida xulosa qiling.
   

Nazorat savollari

1. 
   Yuqori garmonika nima va chastotalari qanday aniqlanadi?
   
2. 
   Elektr tarmoqlarida yuqori garmonika paydo bo’lishining asosiy sababi nimaga?
   
3. 
   Tarmoqda yuqori garmonika borligini bildiruvchi asosiy belgi nima?
   
4. 
   Yuqori garmonikani elektr uskunalariga ko’rsatadigan ta’sirlarini sanang?
   
5. 
   Yuqori garmonika elektr mashinalariga qanday ta’sir ko’rsatadi?
   
6. 
   Elektr energiya sifat ko’rsatkichi qanaqa normativ hujjatlar bilan belgilanadi?
   
7. 
   Kuchlanish yuqori garmonika tashkil etuvchilari koeffitsiyenti qanaqa hisoblanadi va ruxsat etilgan qiymati qanaqa?
   
8. 
   Kuchlanish sinusoidasining buzilish koeffitsiyenti qanaqa hisoblanadi va ruxsat etilgan qiymati qanday?
   
9. 
   O’zgaruvchan tokdagi nochiziq iste’molchilar qanaqa tartibdagi garmonika tashkil qiladi?
   
10. 
    O’zgarmas tokdagi nochiziq iste’molchilar qanaqa tartibdagi garmonika tashkil qiladi?
    
11. 
    Filtrning rezonans chastotasi qanaqa hisoblanadi?
    

Laboratoriya ishi №5. Reaktiv quvvat ko’ndalang kompensatsiya

kondensator uskunasi ishini tadqiq qilish

Ishdan maqsad

1. 
   Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi uskunalarning vazifasi, ishlash tartibi.
   
2. 
   Ko’ndalang kompensatsiya kondensator uskunasi ulanish sxemasi, himoyasi, boshqarilishi.
   
3. 
   Virtual kondensator uskunasining asosiy ish rejimlarini tadqiq qilish.
   

Ishning nazariy qismi
Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash yoki quvvat koeffitsiyenti соsφ ni oshirish texnik-iqtisodiy tarafdan asosiy ahamiyatga ega. Chunki bu elektr energiya uzatishda isrofni kamaytiradi, iste’molchiga berilayotgan elektr energiya sifatini oshiradi va to’lov xarajatlarini kamaytiradi. Agar reaktiv energiyaning iste’moli iqtisodiy qiymatlardan oshib ketmasa tarif aktiv energiyaning 5% ni tashkil etadi. Agar reaktiv energiyaning iqtisodiy qiymati 5% ga oshsa, tarif 2 martaga ko’payadi.
Соsφ ning qiymati quyidagicha aniqlanadi

Bu yerda Р – aktiv quvvat, kVt Q- rеaktiv quvvat, kVAr, S - to’la quvvat, kVA, U, I - liniya kuchlanishi va liniya toki (кV, А)
Quvvat koeffitsiyenti elektr ta’minoti korxonalari tomonidan hisoblangan muddat uchun aktiv va reaktiv elektroenergiya hisoblagichlari ko’rsatkichlari bo’yicha aniqlanadi

Bu yerda V– reaktiv energiya hisoblagichining ko’rsatkichi kVar*soat,W-aktiv energiya hisoblagichining ko’rsatkichi, kVt*soat
Elektr energiyani uzatish tarmoqdagi aktiv quvvatning isrofisiz bo’lishi mukin emas. Isrofning qiymati:

Bu yerda R – havo yoki kabel liniyasining aktiv qarshiligi, Om. Formuladan ko’rinib turibdiki, quvvat koeffitsiyenti isrofga teskari proporsional.
Kuchlanish isrofi quyidagicha hisoblanadi:

Formuladan ko’rinib turibdiki, isrofni kamaytirish bir necha yo’llar asosida amalga oshirilishi mumkin: U kuchlanishni oshirish bilan (РПН qurilmalari yoki kuchlanish qo’shuvchi transformatorlardan foydalangan holda), liniya aktiv qarshiligi R ni kamaytirish(sim yoki kabelning kesim yuzasini oshirish yo’li bilan), liniyaning reaktiv qarshiligi X ni kamaytirish (reaktiv quvvatni bo’ylama kompensatsiyasi yordamida), yetkazilayotgan reaktiv quvvatni Q ni kamaytirish(ko’ndalang kompensatsiya qurilmasi yordamida). Reaktiv quvvat manbalari sifatida sinxron kompensatorlar(elektrostansiyalar), sinxron dvigatellar va kondensator batareyalari ishlatilishi mumkin.
Eng kam xarajatlar asosida eng yaxshi ta’sirni ko’ndalang kompensatsiya uskunalarini qo’llab olish mumkin. Chunki bunda kuchlanish isrofi kamayibgina qolmay, istemol qilinayotgan tok ham kamayadi. Bu esa elektr energiya uzatishdagi isrofining kamayishiga olib keladi.
Ko’ndalang kompensatsiya kondensator batareyalari yuklamaga parallel ulanadi. Kondensator batareyalarining talab etiladigan quvvati quyidagi formula orqali hisoblanadi.

bu yerda, tgφ- tok va kuchlanish orasidagi faza siljish burchagining tangensi, tgφ_Ж - shu burchakning kerakli tangensi, 0,4-0,45 ga teng va соsφ=0,9-0,93 bo’lganda aniqlangan.
19– rasmda kondensator uskunalarining (КУ) uch fazali tarmoqqa namunaviy ulanish sxemalari keltirilgan:
А) 220-380 V kuchlanishli va avtomatik o’chirgich(АВ) bilan jihozlangan
B) 220-380 V kuchlanishli va avtomatik o’chirgich(АВ), saqlagich va ajratgich(Р) bilan komutatsiyalangan
V) 220-380 V kuchlanishli va avtomatik o’chirgich(АВ), saqlagich va kontaktor(К) bilan komutatsiyalangan
G) 6 – 10kV kuchlanishli yuqori kuchlanish uzgichi(BB) bilan himoyalangan va komutatsiyalangan
А) B)

V) G)

19 – rasm.
Kondensator batareyalari doimiy yoki boshqariladigan reaktiv quvvatli bo’lishi mumkin. Quvvatni boshqarish соsφ ni bir xil darajada ushlab turish uchun pog’onali(parallel seksiyali kondensator batareyalarini kontaktor yordamida o’chirib-yoqish orqali) yoki silliq(kontaktsiz teristor kaliti yordamida reaktor induktivligi yoki kondensator sig’imini boshqarish) bo’lishi mumkin.
Tekshirilayotgan virtual modelning tuzilishi 20– rasmda keltirilgan.

20 – rasm.
Model elementlari parametrlarini hisoblashda quyidagilar qabul qilinadi:

• 
  Generatorning liniya kuchlanishi 10,2 кV ga teng
  
• 
  EUL uzunligi 10 km va АС-35 turidagi sim asosida qurilgan
  
• 
  Ishlab chiqarish korxonasining uch fazali quvvat yuklamasi(reaktiv quvvatning kompensatsiyasisiz) Р= 2 МVt, Q= 1,5 MVAr
  

Bu shartlar bo’yicha model parametrlarini hisoblaymiz:
EUL ning aktiv qarshiligi
0.89*10=8.9 (Om)
Bu yerda Ro- EUL ning solishtirma aktiv qarshiligi, l- EUL uzunligi, km. EUL ning induktiv qarshiligi va uning induktivligi
0.44*10=4.4 (Om) (Gn)
Bu yerda Xo – EUL ning solishtirma induktiv qarshiligi
Yuklama fazalari uchburchak ulangan deb hisoblab, liniya va faza toklarini 10 kV nominal kuchlanishda hisoblaymiz


Yuklamaning aktiv va reaktiv qarshiliklarini hisoblaymiz

va yuklamaning induktivligi
(Gn)
Ishni bajarish tartibi

1. 
   Elektron sxemalar simulyatsiyalanish dasturi EWB 5.12 ishchi stolidagi quyida ko’rsatilgan belgini bosish orqali yuklanadi.
   
2. 
   Tadqiq qilinayotgan sxema yuklanadi, buning uchun bosib, undan so’ng ochilgan oynada “Поперечная КУ. ewb” sxema fayli tanlanadi va uni ochamiz. 21-rasmda tadqiq qilinayotgan tarmoqning bitta fazasi sxemasining modeli ko’rsatilgan.
   

21– rasm.

3. 
   Tarmoq reaktiv quvvatining kompetsatsiyasiz ish rejimini tadqiq qilish uchun kondensator uskunasi sig’imini nolga tenglaymiz. Kondensator sig’imini «С» tugmasini har bosganda 1% dan kamaytirish mumkin. “Shift” tugmasini bosib turib «С» tugmasini har bosganimizda sig’im 1% ga oshadi.virtual o’chirgich yoqilib, virtual asboblar ko’rsatkichi 12-jadvalga kiritiladi.
   
4. 
   Tarmoq reaktiv quvvatining to’la kompensatsiyalanishi ish rejimini tadqiq qilish. Buning uchun kondensator uskunasining sig’imi EUL dagi tok I minimal qiymatga yetkungacha oshirib boriladi. (bu sxemada ko’rsatilgan kondensatorning nominal sig’imining taxminan 17%ni tashkil etadi). Virtual asboblar ko’rsatkichi 12-jadvalga yoziladi.
   

12– jadval.