«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Suyuq dielektriklar 
Neft mahsulotlaridan ishlab chiqarilgan izolyasiya mollari o‗zining afzalligi 
bilan birga ba‘zi bir kamchiliklar: eskirish, chaqnash va alangalash xavfi, portlash 
ham holi emas. Ana shu sababli, yuqori qiymatli dielektrik singdiruvchanlikka 
erishish maqsadida suyuq sintetik dielektriklar ishlab chikarildi. Bunga misol qilib, 
keng miqiyosda qo‗llanilayotgan xlorlangan ugluvodorodlarni olish mumkin. Turli 
xil uglevodorodlar molekulalaridagi vodorod atomi o‗rniga xlor atomini kiritish 
orqali xlorlangan uglevodorodlar, ya‘ni xlorlangan difenil olinadi.
1-
jadval 
Ba‘zi sintetik dielektriklarning fizik va kimyoviy xossalari: 
Ko‗rsatkichlar
Trixlordifenil
Soatol - 10 
Geskol 
22
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. bet].

---

Zichligi, kg/m3
1360
111510 
1640 
Kinematik qovushqoqligi, 10-6m2/s
40-70
650 
3,5-4,0 
Qotish harorati, 
0
C
-19
-6 
-60 
Xlorlangan difenil tarkibidagi xlor miqdori 43% dan 67% gacha oshirilsa, 
quyuq yoki mumsimon modda hosil bo‗ladi
23
. Vodorod atomi o‗rnidagi xlor 
atomlarining miqdori oshirilishi natijasida modda quyuqlashib, zichligi ortadi va 
uning qotish harorati pasayadi ( 1-jadval):
 
 
Lokli matolar 
 
Elektr izolyatsiya loki shimdirilgan, egiluvchan ip-gazlama yoki shoyi 
matolar lokli matolar deyiladi. To‘qilgan mato, asosan, mexanik mustahkamlikni 
ta‘minlasa, undagi lok pardasi esa materialning elektr mustahkamligini 
ta‘minlaydi. imkon yaratish bilan birga, yuqori elektr mustahkamlikni ham 
ta‘minlaydi
24
.
Mazkur loklangan matolarning yuqori ish harorati 105

C ga tengdir. So‘nggi 
paytlarda kapron va shisha tolalari asosidagi lokli matolar ham elektr 
izolyatsiyasida keng qo‘llanilmoqda. 
Ochiq 
rangli 
lokli 
matolarning 
ip-gazlama 
asosidagisining 
elektr 
mustahkamligi 35-50 MV/m, shoyi asosidagisiniki 55-90 MV/m. zichligi mos 
ravishda birinchisida 1100 kg/m
3
, ikkinchisida 900-1000 kg/m
3
ga teng. Ochiq 
rangli loklangan matolar organik erituvchilar ta‘siriga chidamli, lekin issiqlik 
ta‘sirida eskirishi mumkin. Qora rangli loklangan matoning gigroskopikligi kichik 
bo‘lib, organik erituvchilar ta‘siriga chidamsizdir. 
Loklangan matolar eni 700-1050 mm bo‘lgan o‘ramlar holida ishlab 
chiqarilib, ularning qalinligi: ip-gazlama matolarda 0,15-0,30 mm, shoyi matolarda 
0,04-0,15 mm, kapronda 0,10-0,15 mm atrofida boladi
25
. 
Mahsulotning tannarxini pasaytirish maqsadida ip-gazlama va shoyi 
materiallar loklangan qog‘oz bilan almashtiriladi. So‘nggi paytlarda uskunalar 
izolyatsiyasida loklangan mato yoki loklangan qog‘oz o‘rniga sintetik plyonkalar 
ishlatilmoqda. 
23
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 8-9 bet].
24
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 10-11 bet].
25
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 11-12 bet].

---