«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

5.O’simlik moylari 
O‘simlik moylari turli o‘simlik urug‘laridan olinadi. Elektr texnikada 
yorug‘lik, issiqlik, kislorod va boshqa ta‘sirlar ostida qotadigan o‘simlik moylari 
katta ahamiyatga egadir. Biror-bir mato yoki qattiq jism yuzasiga yupqa surtilgan 
moyning qurishi natijasida qattiq yaltiroq va jismga yaxshi birikkan qoplama hosil 
bo‘ladi. 
204
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 118-121 bet].

---

Moylarni quritish tezligi haroratini oshirish, yorug‘lik ta‘sir ettirish yoki 
biror turdagi katalizator (sikkativ) qo‘shish orqali amalga oshiriladi. Quriydigan 
moylar kimyoviy tarkibi bo‘yicha glitserin efiri va organik kislotalardan tashkil 
topadi. Eng keng tarqalgan quriydigan moylarga zig‘ir va tung moyi misol bo‘ladi. 
Zig‘ir moyining zichligi 930 kg/m
3
, qotish harorati -20 
0
C
ga teng. Tung moyi 
zaqrarli bo‘lib, zichligi 940 kg/m
3
, qotish xarorati -5 
0
C.
205
U o‘zining tez qotishi va nam yutmaydigan ancha qalin qatlam hosil qilishi 
bilan ajralib turadi. Ushbu moylar elektr texnikada, asosan, lok loklangan 
gazmollar tayyorlashda va yog‘och materiallarni shimdirishda ishlatiladi. 
Kanakunjut moyi
ham o‘simlik urug‘idan olinib, uning zichligi 950- 970 
kg/m
3
, qotish harorati -10 

- 18
0
C, dielektrik xossalari: 

r
= 4,0-4,5; tg

= 0,01-
0,03; E
m
=15-20 MV/m. Bu moy etil spirtida eriydi. Undan qog‘ozli 
kondensatorlarni shimdirishda foydalaniladi. 
6. Bitumlar 
Bitum – murakkab uglevodorod birikmalaridan iborat bo‘lgan, qora yoki to‘q 
qo‘ng‘ir rangli termoplastik amorf gigroskopik bo‘lmagan va o‘ziga suv 
singdirmaydigan materialdir. U benzol va toluolda oson eriydi, spirt va suvda esa 
mutlaqo erimaydi. Tabiiy (qazib olinadigan) bitum 
asfalt 
deb ham ataladi. 
205
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 118-121 bet].

---

Sun‘iy bitum neftni qayta ishlash 
orqali 
olinadi. 
Neftdan 
olinadigan 
bitumlarga BN-III, BN-IV, BN-V navli 
bitumlar hamda qiyin eruvchan bitumlar 
misol bo‘ladi. Mazkur bitumlarning 
yumshash harorati 50

125

C ni tashkil 
etadi. 
Asfalt 
yaxshi 
elektr 
izolyatsiya 
xossasiga ega bo‘lib, mo‘rt va qattiqdir. 
Uning yumshash harorati 200

C gacha 
yetadi.
Bitumlarning 
dielektrik 
xossalari 
quyidagicha: 

r 
=2,5-3,0; tgδ =0,01; 

=10
13
-10
14
Om∙m; E
m
=10-25 MV/m. 
Bitumlar, asosan, lok va kompaundlar 
tayyorlashda ishlatiladi.