«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

 
Nazorat savollari: 
23.
Lazer nur texnologiyasining fizik asoslarini ayting? 
24.
Kogerent yorug‗lik nur texnikada qanday nomlanadi? 
25.
Sublimatik bug‗lanish nima? 
26.
Lazer nurning texnologik afzalliklarini sanab о‗ting? 
 
Adabiyotlar 
1. T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil 
edition. USA, 2009. 90-98 bet 
170
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 
96-98 bet]
171
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 97-98 bet.] 

---

15-MA’RUZA 
DIELEKRTIK MATERIALLAR 
 
Reja: 
1.
 
Asosiy tushunchalar 
2.
 
Gazsimon dielektriklar 
 
1. Asosiy tushunchalar 
 
Izolyatsiya materiallari majmuidan iborat elektr texnika tuzilmasi elektr 
izolyatsiyasi deb ataladi. Elektr texnikaga oid biror-bir uskuna, asbob va 
tuzilmalarni izolyatsiya materiallarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Eng oddiy
hisoblangan elektr zanjirini ham elektr o‘tkazgich va izolyatsiya materiallarisiz 
yig‘ib bo‘lmaydi. Elektr izolyatsiyasi tok oqimining kerakli yo‘nalishi bo‘yicha 
o‘tishini ta‘minlaydi
172
.
Elektr izolyatsiya materiallari (dielektriklar) agregat holatiga ko‘ra gaz, suyuq 
va qattiq turlarga bo‘linadi. Ularning ichida qattiq holatdagi materiallar eng ko‘p 
uchraydi. Kimyoviy tuzilishiga ko‘ra izolyatsiya materiallari organik va anorganik 
turlarga bo‘linadi. 
Dielektriklarning fizik va kimyoviy xossalariga baho berishda ularni qutbli va 
qutbsiz turlarga ajratiladi. Qutbli dielektriklarda molekulaning doimiy elektr 
momenti noldan farqli, qutbsiz dielektriklarda esa nolga tengdir
173
. 
172
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 99-100 bet.] 
173
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 99-100 bet.] 

---

Odatda, dielektriklarning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi o‘tkazgich yoki 
yarim o‘tkazgichlarning solishtirma elektr o‘tkazuvchanligiga nisbatan juda ham 
kichik bo‘lganligi sababli, ular elektr tokini o‘tkazmaydi, deb hisoblanadi. 
Vaholanki, dielektr elektr maydoniga joylashtirilsa, yoki elektr maydoni ta‘siri 
ostida bo‘lsa, u o‘zidan qandaydir kichik miqdorda elektr tokini o‘tkazadi. Bu tok 
qiymati, asosan, elektrikning solishtirma qarshiligi va kuchlanish qiymatlariga 
bog‘liq bo‘ladi. Odatda, dielektriklarning solishtirma qarshiligi 10
7
Om

m dan 
yuqori bo‘lib, yaxshi dielektriklarda bu qiymat 10
8
Om

m gacha yetadi. 
174
 
 
Elektr izolyatsiya materiallari sim va kabel izolyatsiyasida, elektr mashina va 
apparatlarida, izolyator, shuningdek elektr texnikasiga oid boshqa asbob-uskunalar 
ishlab chiqarishda keng ko‘lamda qo‘llaniladi. 
Dielektriklardan xalq xo‘jaligida tobora ko‘proq foydalanilmoqda. So‘nggi 
paytlarda ular chastota kuchaytirgich xotira tuzilmasi, datchiklar ishlab chiqarishda 
qo‘llanilmoqda. 
174
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 99-100 bet] 

---