«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Elektrkimyoviy teshilish.
Teshilishning bu turi dielektrikda harorat va 
namlik nisbatan yuqori bo‘lgan holda kuzatiladi. Bundan tashqari, elektr kimyoviy 
teshilish materiali bo‘shliqlarida issiqlik hodisasi bilan bog‘liq gaz ionlashish sodir 
bo‘lganida ham ro‘y beradi. Elektr kimyoviy teshilish ro‘y berishi uchun uzoq vaqt 
talab qilinadi, chunki u elektr o‘tkazuvchanlik hodisasi bilan bog‘liq. Bu turdagi 
elektr teshilishi ko‘pgina organik materiallarda, chunonchi, chinnining ba‘zi 
turlarida kuzatiladi, shuning uchun dielektrikda ishlatiladigan elektrod materialga 
ham bog‘liq bo‘ladi. 
 
Nazorat savollari: 
6.
Suyuq dielektriklarning singdiruvchanlik nima? 
7.
Qattiq dielektriklarning singdiruvchanligi? 
8.
Elektr maydon nima?
9.
Maydon kuchlanganligi nima? 
10.
Singdiruvchanlik deb nimaga aytiladi? 
 
Adabiyotlar 
1. T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil 
edition. USA, 2009. 60-69 bet 
11-MA’RUZA 
IZOLYASIYA MATERIALLARNING NAMLIK VA MEXANIK 
XUSUSIYATLARI 
 
Reja: 
1. Dielektrikning namlanishi
. 
2. Dielektrikning mexanik xossalari 
 
1. Dielektrikning namlanishi
. 
Elektr izolyatsiya materiallari oz yoki ko‘p darajada gigroskopik xususiyatga, 
ya‘ni atrof-muhitdan o‘ziga namlik tortib olish xususiyatiga yoki nam singdirish, 
120
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 68-69 bet.] 

---

ya‘ni o‘zidan suv bug‘larini o‘tkazish xususiyatiga ega. Atmosfera havosida 
ma‘lum miqdordagi suv bug‘lari doimo bo‘ladi. 
Havoning mutloq namligi uning hajm birligidagi suv bug‘i massasi bilan 
ifodalanadi. Haroratning har bir qiymatiga to‘yinishdagi mutloq namlikning aniq 
qiymati to‘g‘ri keladi. Absolyut namlikning havoni to‘yintirish ucnun zarur 
qiymati harorat oshishi bilan keskin ortadi, ya‘ni suv bug‘ning bosimi ham 
ortadi.
121
Havoning nisbiy namligi quyidagicha aniqlanadi. 
(1) 
Normal atmosfera bosimida (p=0,1 Mpa) va haroratida (t=20
0
C) m
t
=17,3 
g/m
3
, 

= 65% bo‘lganida havoning namligi normal deb qabul qilinadi, bunday 
sharoitda suv bug‘ining miqdori m= 17,3

0,65=11,25 g/m
3
bo‘ladi. Suv o‘ta qutbli 
dielektrik bo‘lib, uning solishtirma qarshiligini tashkil etadi
122
. 
Shu sababli, suv qattiq dielektrikning bo‘shliqlariga kirish natijasida uning 
elektr xususiyatlarini keskin o‘zgartirib yuboradi. Bunday holat, ayniqsa, issiq 
iqlim sharoitida (

=98-100% va t =+30+40
0
C ) vujudga keladi. Nisbiy 
namlikning yuqori bo‘lishi elektr apparati va mashinalarning ishiga salbiy ta‘sir 
ko‘rsatadi. Dielektrikning suv (yoki boshqa biror suyuqlik) bilan qo‘llanish 
xususiyati ho‘llanish burchagi v bilan ifodalanadi. Bu burchak suv tomchisi 
chekkasiga o‘tkazilgan urinma va tekshirilayotgan tekis yuza orasida joylashgan. 
Dielektrikning ho‘llanish burchagi 

 90
0
, 

90
0
oraliqda bo‘ladi. 

qiymati 
qancha bo‘lsa, jismning ho‘llanishi shuncha yuqori bo‘ladi. Ho‘llanadigan yuzalar 
121
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 72-73 bet] 
122
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 72-73 bet.] 
%.
100
%
100




r
r
P
P
m
m


---

uchun

90
0
shuncha yuqori bo‘ladi. Ho‘llanadigan yuzalar uchun 

90
0
Ho‘llanmaydigan yuzalar uchun

90
0
.