«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

 
Nazorat savollari: 
1. Dielektriklarning izolyasion xususiyatlarini buzilish sabablarini tushuntirib 
bering?. 
2. Transformator moyining vazifasi nimadan iborat? 
3. Suyuq dielektriklarga qo'yiladigan talablarni aytib bering? 
4. Gazlarning teshilishi deb nimaga aytiladi? 
 
Adabiyotlar 
1. T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil 
edition. USA, 2009. 51-60 bet. 
10-MA’RUZA 
DIELEKTRIKLARNING SINGDIRUVCHANLIGI 
 
Reja: 
1.
 
Suyuq dielektriklarning teshilishi. 
2. Qattiq dielektriklarning teshilishi 
 
108
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 59-60 bet.] 

---

1. Suyuq dielektriklarning teshilishi. 
Suyuq dielektriklarining elektr mustahkamligi normal sharoitda gazlarnikiga 
nisbatan ancha yuqori bo‘ladi. Suyuqlikda 

qiymati gazlardagiga nisbatan ancha 
kichikdir. Shu sababli, toza suyuqlikda E
t
katta qiymatga (50-70MV/m) erishadi. 
Odatda suyuqlik tarkibida doimiy qo‘shimchalar sifatida gaz, suv va qattiq 
jism zarralari ishtirok etadi. Bunday qo‘shimchalar suyuqlikning elektr 
mustahkamligiga (teshilish qonuniyatlariga ham) salbiy ta‘sir etib, E
t
qiymatini 
keskin pasaytiradi. Elektr maydonida suyuqlikdagi begona zarralar maydon 
chiziqlari bo‘ylab elektrodlar orasida zanjir ko‘rinishidagi ―bo‘sh joylar‖ ni 
shakllantiradi
109
. 
Agar suyuqlik tarkibida gaz pufakchalari bo‘lsa, teshilish ana shu 
pufakchalardan boshlanib, suyuqlikda tugaydi. Suyuq dielektrik – neft mahsuloti 
bo‘lgan transformator moyining tarkibidagi oz miqdordagi suv uning elektr 
mustahkamligini keskin pasaytiradi. Moydagi suv shar shakliga ega bo‘ladi, 
kuchli maydon ta‘sirida dipolli ushbu suv tomchilari qutblanish natijasida ellips 
shakliga o‘tadi. Bunda elektrodlar orasida vujudga kelgan o‘ta o‘tkazuvchan kanal 
orqali teshilish ro‘y beradi. 
109
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 60-61 bet.] 

---

Toza moylarda 
E
t
qiymati 80
0
C bo‘lganda moyning yengil funksiyasi qaynab, 
unda ko‘plab pufakchalar hosil bo‘lishi natijasida suyuqlikning elektr 
mustahkamligi keskin pasayadi. 
Neft mahsulotlaridan ishlab chiqarilgan izolyasiya mollari o‗zining afzalligi 
bilan birga ba‘zi bir kamchiliklar: eskirish, chaqnash va alangalash xavfi, portlash 
ham holi emas. Ana shu sababli, yuqori qiymatli dielektrik singdiruvchanlikka 
erishish maqsadida suyuq sintetik dielektriklar ishlab chikarildi. Bunga misol qilib, 
keng miqiyosda qo‗llanilayotgan xlorlangan ugluvodorodlarni olish mumkin. Turli 
xil uglevodorodlar molekulalaridagi vodorod atomi o‗rniga xlor atomini kiritish 
orqali xlorlangan uglevodorodlar, ya‘ni xlorlangan difenil olinadi. Xlorlangan 
difenil tarkibidagi xlor miqdori 43% dan 67% gacha oshirilsa, quyuq yoki 

---

mumsimon modda hosil bo‗ladi. Vodorod atomi o‗rnidagi xlor atomlarining 
miqdori oshirilishi natijasida modda quyuqlashib, zichligi ortadi va uning qotish 
harorati pasayadi ( 1-jadval): 
O‗rta darajada xlorlangan pentaxlordifenil (sovtol) quyuq modda bo‗lgani 
sababli, suyultirish maqsadida unga xlorlangan suyuq uglevodorod qo‗shiladi. 
Kondensator moyini quyuq difenil bilan aralashtirib, hosil bo‗lgan suyuqlik 
qog‗ozli izolyasiyaga shimdirilsa, kondensatorning reaktiv quvvati ortadi hamda 
hajmi birmuncha kichrayadi. 
1-
jadval
Ba‘zi sintetik dielektriklarning fizik va kimyoviy xossalari: