«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «temir yo‘llar elektr ta’minoti» kafedrasi

9-mavzu 
O‘zgaruvchan tok tortuvchi nimstansiyalarning ta’minlash sxemalari va 
tortuvchi nimstansiya turlari 
(ma’ruza – 2 soat) 
O`zgaruvchan tokli podstansiyalar 
Tashqi elektr ta’minoti tizimiga tortuvchi podstansiyalarga elektr energiyani ishlab chiqaruchi 
elektrostansiyalar, bosh pasaytiruvchi podstansiya GPP (glavnaya ponijayushaya podstansiya), havo elektr 
uzatish yo`llar va podstansiyalarni o`zaro bog`lovchi havo elektr uzatish yo`llar kiradi (13-rasm). 
O`zgaruvchan tokli podstansiyalar.
Har turli podstansiyalarning elektr energiya ta’minoti va elektr 
energiya taqsimotini ko`rsatuvchi podstansiyalarning o`zaro ulanish sxemasi 14-rasmda keltirilgan. 
13-rasm. Yuklamalarini elektr bilan ta’minlash sxemasi: A-tashqi elektr energiya ta’minoti sxemasi; B-
elektr energiyaning taqsimoti sxemasi; 1-elektr energiyani ishlab chiqaruchi elektrostansiyalar yoki bosh 
pasaytiruvchi podstansiya GPP; 2-uch fazali havo elektr uzatish yo`llar; 3-podstansiyalarni o`zaro 
bog`lovchi elektr tarmoqlar; 4-podstansiyalar; 5-tarmoq; 6, 7, 8 -iste’molchilar. 
Tayanch podstansiyalar 1 bilan kiruvchi 110 kV yoki 220 kV havo elektr uzatish yo`llar 5 orasiga yuqori 
kuchlanishli kommutasiya jixozlari: uzgichlar Q va havo ajratgichlari QS o`rnatilgan. Podstansiyalarni 
o`zaro bog`lovchi 110 kV yoki 35 kV havo elektr uzatish yo`llar 6 bilan tayanch podstansiyalar 1, tranzit
podstansiyalar 2, shoxobcha podstansiyalar 3 va tupik podstansiyalar 4 orasiga ham xuddi shunday 
kommutasiya jixozlari: uzgichlar Q va havo ajratgichlari QS o`rnatilgandir (14-rasm). 
14-rasm. O`zgaruvchan tokli podstansiyalarni ulash sxemasi: 1-tayanch podstansiyalar, 2-tranzit-
oraliq podstansiyalar, 3-shoxobcha podstansiyalar, 4-tupik-boshi berk podstansiyalar, 5-kiruvchi havo elektr 
uzatish yo`llar, 6- podstansiyalarni o`zaro bog`lovchi havo elektr uzatish yo`llar, QS-havo ajratgichlari, Q-
uzgichlar, ORU-ochiq taqsimlovchi qurilmalar, T–uch fazali kuch transformatorlari ko`rsatilgan. 

---

Podstansiyalarning tok o`tkazuvchi shinalariga ochiq taqsimlovchi qurilma ORU o`rnatilgan bo`lib, 
uning havo ajratgichlarining QS soni va o`rnatilish joyi shunday tanlab olinganki, agar bir kuch 
transformatori ishdan chiqib ta’mirga yoki rezerv bilan almashtirishga o`chirilsa, bu holatda ikkinchi 
transformator tarmoqni tok bilan ta’minlab turadi. Agar ikkinchi transformator ham ishdan chiqsa, u holda 
tortuvchi podstansiyaning o`zi o`zaro bog`lovchi 6 havo elektr uzatish yo`llardan ajratiladi. Bu holat boshqa 
podstansiyalarning normal ishlashiga halal bermaydi. Bundan tashqari, ochiq taqsimlovchi qurilma ORU 
tarkibidagi havo ajratgichlari QS soni va o`rnatilish joyi bo`yicha barcha podstansiyalarga ikki tomonlama 
elektr ta’minotning doimiy bo`lishini belgilovchi tezkor o`chirib-ulashlar imkonini beradi. 
O`zgaruvchan tokli podstansiyaning tuzilish sxemasi 3
a
-rasmda keltirilgan bo`lib, sxemada tarmog`iga 
chiquvchi fiderlarnig ulanishi ham ko`rsatilgan. 
Podstansiyalarning ikki kuch transfomatoridan 12 biri faqat tarmog`ni elektr energiya bilan ta’minlashga 
xizmat qilsa, ikkinchi kuch transfomatori qisman podstansiyaning o`z ihtiyojini qondirishga xizmat qiladi.