«O’zbеkiston tеmir yo’llari» aj toshkеnt tеmir yo’l muhandislari instituti hayot faoliyati havfsizligi kafedrasi

Birinchi yordam kо‘rsatish 
Jabrlanuvchi xushidan ketib, yana о‘ziga kelsa, uni darhol vrach 
kelguncha yotqizib, osoyishtalikni ta’minlash kerak va tomir urishi bilan 
nafas olishini nazorat qilib turishi zarur. Agar vrach chaqirishni imkoni 
bо‘lmasa, uni tezlik bilan shifoxonaga zambil yoki transportda olib borish 
kerak. 
Agar jabrlanuvchi xushidan ketgan bо‘lsa-yu, lekin tomir urishi 
barqaror bо‘lsa, uni tekis joyga yotqizib, kо‘ylak yoqasini yechib, toza 
havo kelishini ta’minlab, burunga nashatirda namlangan paxtani qо‘yib 
hidlatish yoki yuzga sovuq suv sepish kerak. Sо‘ngra vrachni zudlik bilan 
chaqirish lozim. Jabrlanuvchining nafas olishi va tomir urishi tо‘xtagan 

---

76 
bо‘lsa – u klinik (mavhum о‘lim holatida bо‘ladi). 
Nafas olish va qon aylanish tо‘xtaganda, hujayra va tо‘qimalar qondagi 
oxirgi kislorodni sо‘rib oladi, qonning rangi о‘zgaradi. Teri va shilimshiq 
pardaning kо‘karishi kuchayadi. Dastlab kislorod kamligiga ta’sirchan 
bо‘lgan bosh miya pо‘stlog‘ining hujayralari о‘la boshlaydi. 
Hujayralarning bо‘linishi tezlashadi. Organizmda qaytarib bо‘lmas 
jarayonlar sodir bо‘ladi. Insonni hayotga qaytarish har bir daqiqa о‘tgan 
sayin qiyinlashadi. 
16.1-rasm. 
Shunday qilib klinik о‘lim holati – hayotdagi о‘limga о‘tish davri – 
nafas olish va yurak faoliyatini tо‘xtashidan boshlab, bosh miya 
pо‘stlog‘ini hujayralari о‘lishigacha bо‘lgan vaqt bilan aniqlanadi. 
Inson biror bir baxtsiz hodisa, masalan, elektr toki urganda klinik о‘lim 
vaqti 7-8 daqiqa davom etishi mumkin. Klinik о‘lim davri tugagandan 
sо‘ng, biologik (haqiqiy) о‘lim yuzaga keladi, ya’ni insonni hayotga 
umuman qaytarib bо‘lmaydi. 
Klinik о‘lim holatida, ya’ni nafas olish faoliyati va yurak urish 
tо‘xtagandan sо‘ng, 8 minutgacha bо‘lgan vaqt ichida insonni hayotga 
qaytarish mumkin, bunda qanchalik tez harakat qilinsa, shuncha oson 
kechadi. Har bir daqiqani bekorga о‘tkazmasdan harakat qilish kerak. 
Shuning uchun ham, baxtsiz hodisa rо‘y berganda, tiriltirish yuzasidan 
qilingan ishlar, passiv harakat о‘limga hukm qilgan bilan barobar. 
Har bir inson birinchi yordam kо‘rsatishning elementar usullarini 
bilishi kerak. Bu usullar jarohatlangan kishi organizmida sun’iy qon 
aylanish va havo almashishga qaratilgan bо‘lishi kerak. Bu usul mutlaqo 
zarur bо‘lgan 2 ta chora tadbirni qо‘llashni taqozo etadi. 
1.
Sun’iy nafas oldirish, «og‘izdan-og‘izga», «og‘izdan-burunga» 
bо‘lishi mumkin. 
2.
Yurakni tashqi (yopiq) massaj qilish. 
Insonni sun’iy nafas oldirish va yurakni tashqi massaj qilish yо‘li bilan 
hayotga qaytarish, о‘pka-yurak reanimatsiyasi deb ataladi. (Reanimatsiya 

---

77 
lotincha sо‘z bо‘lib, “-re” boshqatdan, takroran, onimatioт-tirilish 
ma’nosini anglatadi).