O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

1505-yili Urganch 
shahrini bosib oldi. 
1507-yili 
esa Xuro- 
songa yurish boshladi. So'nggi yillarda o'zaro ichki urushlar oqibatida 
inqirozga yuz tutgan temuriylarning Xuroson davlatini egallash qiyin 
bo‘lmadi. Avval Hirot qo'shinlari tor-mor etildi. Shahar beayov talandi. 
Shundan so'ng 
Hirot 
o'zining iqtisodiy, siyosiy va madaniy markaz sifa- 
tidagi nufuzini yo‘qotdi.
Xurosonning ham bo‘ysundirilishi bilan amalda Muhammad Shay­
boniyxon butun mintaqani yagona bir markaz - Samarqand qo‘l ostida 
birlashtira oldi. Shu tariqa u XV asrning 2-yarmidan boshlab temuriy- 
zodalar amalga oshira olmagan vazifani bajardi. Shunday qilib, Shay- 
boniyxonning temuriylarga qarshi olib borgan shiddatli va beayov 
urushlari oqibatida Movarounnahr, Xorazm va Xurosonni o‘z ichiga 
olgan hududda Muhammad Shayboniyxon hukmronligi o'rnatildi va 
davlatchiligimiz tarixida 
shayboniylar sulolasi 
hukmronligi davri 
boshlandi.
Eron shohi Ism oil Safaviv bilan aonli to'qnashuv.
Bu vaqtda Eronda 
shoh 
Ismoil Safaviy 
hukmdorlik qilayotgan edi. U o‘z davri uchun katta 
va qudratli qo'shin tuza olgandi. Ismoil Safaviy tuzgan saltanat tarixda 
Safaviylar davlati 
nomi bilan tnashhur. Shoh Ismoil davlati kattagina 
hududlarni o‘z ichiga olardi. Bu davlatning bir sarhadi Xuroson bilan, 
ikkinchi sarhadi esa Usmonli turklar davlati bilan tutashgandi. Shoh Is­
moil islomning 
shia 
oqimiga e'tiqod etuvchi va uni Eronda hukmron 
e’tiqod shakliga aylantirgan hukmdor edi. Uning ko'rsatmasi bilan har

---

121
bir masjidda shialar 12 imomining nomi xutbaga qo'shib o'qitiladigan 
bo'lgan.
Shayboniyxon islomdagi sunniylikka e’tiqod etuvchi hukmdor sifa- 
tida shoh Ismoilning ishini shakkoklik deb baholadi va undan bunday 
shakkoklikka tezda barham berishni talab qildi. Ayni paytda, u shoh 
Ismoildan Makkaga borib tavba-tazarru qilishni, o‘z nomini xutbaga 
qo'shib o'qitishni ham talab etdi. Bu talablarni shoh Ismoil haqorat deb 
bildi. Endi ikki hukmdor o'rtasida urush bo'lishi muqarrar bo'lib qoldi.
Nihoyat, 
1510-yili 
ikki hukmdor qo'shini to'qnashdi. Marv yaqinida 
bo'lgan jangda Muhammad Shayboniyxon yengildi. Eronliklar yaralan- 
gan Muhammad Shayboniyxonni qo'iga olib,