O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

1878-
yili Mingtepa 
(hozirgi 
Marhamat tumani)da 
mustamlakachilarning 
siyosiy va iqtisodiy zulmiga qarshi 
Yetimxon 
boshchiligida qo'zg'olon 
ko'tarildi. Uni mustamlakachi hukumat kuch bilan bostirdi. 
1879-yil kuzi-
da mahalliy aholi Farg'ona viloyat boshqarmasi binosi oldiga ochiq- 
chasiga norozilik bildirib yig'ildi. Ular 
Marg'ilon uyezdida 
soliq to'plash 
noqonuniy tusga kirganligiga qarshi chiqib, soliqlarning kamaytirilishini 
qafiy talab qildilar.
Qo'zg'olon kuchayib ketishi ehtimolini sezgan podsho hukuma- 
ti komissiya tuzib, vaziyatni o'rganishga kirishdi. Komissiya viloyatda 
paxta ekishning keng ko'lamda avj oldirilishi, natijada boshqa muhim 
ekinlar keskin kamayganligi bunga sabab bo'lganini ma’lum qilgan.
1880-yil noyabrida 
aholi hamma soliqlarni to'laganligiga qaramay, 
Xojand uyezdining boshlig'i 
Xo'jand 
va 
0 ‘ratepa 
tumanlaridagi aholi- 
dan qo'shimcha yer solig'i olinadi deb e’lon qildi. Buning oqibatida sabr 
kosasi to'lgan aholi 
Rahmonqulihoji, Mirkarimboylar 
boshchiligida 
uyezd boshlig'ining mahkamasiga borib, adolatsiz soliqni bekor qilishni 
talab etdi. Bunga javoban boshliq mirshablarga namoyish rahbarlarini 
hibsga olishni buyurdi.
Talonchilik, soliqlar va jabr-zulm avjiga chiqqanligi sababli 1882-yil 
boshlarida 
Nam angan 
aholisi ma’murlarga qarshi bosh ko'tarib chiqdi. 
Bu safar ular uyezd boshlig'ining uyini o'rab oldilar. Uyezd ma'murlari 
harbiy bo'linmani yordamga chaqirib, namoyishchilarni qattiq jazoladl.
1885-yil yozid a 
Farg'ona vodiysida xalq qo'zgolonlari qaytadan avj 
olib, 
Andijonda D arvishxon 
boshchiligida qo'zg'olon ko'tarildi. Endi

---

260
qo'zg'olonchilar kurash usullarini o'zgartirib, boylar va volost boshliqla- 
rlning qarorgohlariga hujum uyushtirdilar. Shu ylllarda qo'zg'olon bi- 
rin-ketin butun viloyatga yoyildi.
1896-yili Namangan uyezdining Oqsuv-Shahrixon volostidagi Nay- 
manchi, Ko'hna mozor, Langarbob qishloqlarida
 
ahollning mingboshilar 
saylovlaridagi noroziligi oshkora qo'zg'olonga aylanib ketdi. Turkiston- 
da podsho hukumatining hukmronligi, amalga oshirayotgan mustam- 
lakachilik siyosatiga qarshi o'lkaning har bir joyida mahallly aholi to- 
monidan turli ko'rinishdagi norozilik harakatlari olib borildi.
Xala harakatlariaa qarshi iazo tadbirlarinina kuchavtirilishi.
 
Rossiya 
imperlyasining savdo-sanoat doiralari Turkiston olkasini har tomonla- 
ma, ayniqsa, iqtisodiy jihatdan qaram qillshda faol ishtirok etdilar. Mus- 
tamlakachi hukumat dastlab ko'chirib keltirilganlar qishloqlarini o'zbek, 
qirg'iz, tojik qishloqlaridan ajratib, mustaqil bo'lishini ta’minlagan bo'lsa, 
keyinchalik bu qishloqlar va mahallly qishloqlarni blrlashtirgan volostlar- 
ga rahbarlarnl mahalliy aholiga mansub boimagan shaxslardan qo'ya 
boshladilar. Ularorqali mahalliy aholi ustidan boshqaruvva nazoratni o‘z 
qo‘llarigato‘liq olish mo’ljallangandi. 0‘lka ma’muriyati qo‘zg‘olonlarning 
yangi to'lqin bilan kuchayib ketishidan doimiy ravishda xavfsirab turardi. 
General-gu bernator mahkamasi maxsusbo'limining boshlig’i o'zma’ru- 
zasida «isyonga moyil» aholi vakillarini harbiy sudga berish va bu sud 
o'lim jazosini oshkora ijroetishi haqida filer bildirdi. U xalqni qo'rquv va 
tobelikda ushlab turish ollcada tartib hamda osoyishtalikni ta’minlashga 
qodir yagona vosita ekanligini uqtirdi.
1892-yildan mustamlakachilar oddiy fuqarolarni ma’murlarga qar- 
shilik ko'ibatydii taqdiida bevusita