O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

O‘zingizni sinang!
Asfandiyorxon – ...   
 
1920-yil 27-aprelda ...
Konservativ kuchlar – ... 
 
Islohotlar – ...
Matyoqub pishiq – … 
 
1912-yilda …
  
 
 
 1910–1911-yillarda ...
 
Yakunlarni chiqaramiz!
►
  1902-yilda Matyoqub pishiq qo‘zg‘oloni tor-mor etilgan. 
►
  1910-yil  –  yangi  xon  Asfandiyorxon  «Islohotlar  loyihasi»ni  e’lon 
qildi.
►
  1917-yil aprel – Majlisning birinchi sessiyasi, Vazirlar kengashi tuzil-
di, bir necha oydan keyin xon tomonidan tarqatib yuborildi. 
►
  1918-yil yanvar – Junaidxon Xivani egalladi. 
►
  1918-yil  oktabrda  Asfandiyorxon  o‘ldirildi,  taxtga  Said  Abdulla 
chiqdi.
►
  1920-yil 27-aprel – XXSRning e’lon qilinishi.
Asfandiyorxon
http://eduportal.uz

---

134
?
?
XX asr boshida O‘rta Osiyo
Irgiz
To‘rg‘ay
Aralsk
Kopal
Qulja
Suzak
Kazalinsk
Perovsk
(Qizilo‘rda)
Pishkek
Verniy
Avliyoota
Chimkent
Qizilarvat
Astrobod
Kushka
Marv
Qorako‘l
XITO
y
Chitral
KOBUl
Shibirg‘on
Termiz
Ko‘lob
Mozori Sharif
Saraxs
Tajan
Mashhad
Ashxobod
Sherobod
Qorako‘l
BUXORO
XIVA
Hazorasp
Karmana
TOShKENT
Chimboy
Qo‘ng‘irot
SAmARQAND
KASPI
y
 DENGIZI
E R O N
A F G ‘ O N I S T O N
OROL
DENGIZI
SIRDARyO VIlOyATI
Turkiston
y
ETTISUV
KASPI
y
OR
TI
VIlOyATI
TOSHKENT.
XIVA.
Rossiya chegarasi.
Buxoro va Xiva
chegarasi.
Viloyat chegara-
lari.
Temiryo‘l.
Skobelev
(Farg‘ona)
Atamalar izohi
Manifest (lotincha) – hukumatning muhim voqea munosabati bilan 
xalqqa qilgan yozma murojaati, qonun kuchiga teng hujjat. 
Konservativ (lotincha) – eski tuzum tarafdorlari, islohotlar va o‘z-
garishlarga qarshi turuvchilar.
Savol va topshiriqlar
1.
  Dehqonlar  qo‘zg‘olonlari  mamlakatning  qolgan  aholisiga  qanday 
ta’sir o‘tkazdi?
2.
  Yosh xivaliklar va Yosh buxoroliklarning dasturlari o‘rtasidagi farq-
larni sanab bering.
3.
  Asfandiyorxonning  shaxsiy  xislatlari  haqida  qanday  xulosaga  keldi-
ngiz?
4.
  Xiva xonligi qulashi sabablarini sanab bering.
5.
  Xaritaga  qarab  XX  asr  boshlaridagi  O‘rta  Osiyo  geosiyosiy  holatini 
tas virlab bering.
http://eduportal.uz

---

135
Аn’аnаviy tа’lim 
muаssаsаlаri
IX B O‘ l I m
mUSTAmlAKA ShAROITIDA TURKISTONDA 
mADANIy hAyOT
38-§. TA’lIm TIZImI. mATBUOT
XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshla-
rida Turkiston o‘lkasida uzoq tarixiy davr mobay-
nida  shakllanib  rivojlangan  ta’lim  tizimi  davom 
etdi.  XIX  asrning  o‘rtalaridan  boshlangan  istilochilik  yurishlari  natija-
sida  mustamlakaga  aylangan  Turkistonda  mahalliy  aholining  an’anaviy 
ta’lim tizimida o‘zgarishlar yuz bera boshladi. O‘lkaning boshqa sohalari 
sin  gari  ta’lim  tizimida  ham  mustamlakachi  hukumatning  manfaatlarini 
aks ettiruvchi siyosat yurgizildi. Buni, eng avvalo, mahalliy aholini rus-
lashtirish maqsadida tashkil qilingan rus-tuzem maktablarining ochilishi 
va ular soni ning jadal sur’atlarda ko‘paytirib borilganligida ko‘rishimiz 
mumkin. 
Mustamlaka  davrigacha  Turkistonda  an’anaviy  ta’lim  tizimi  islom 
dini  qoidalari  asosida  tashkil  qilingan  bo‘lib,  maktab  va  madrasalarda 
diniy  ta’lim  bilan  birga  dunyoviy  fanlar  ham  o‘qitilgan.  Boshlang‘ich 
ta’lim maktablarda 5–6 yil davomida o‘qitilib, arab alifbosi, harflarning 
o‘qilishi,  talaffuzi  o‘rgatilgan.  Keyingi  bosqichda  Qur’on  suralari  va 
oyatlaridan  iborat  bo‘lgan  «Haftiyak»  (ya’ni  Qur’oni  Karimning  yetti-
dan biri) kitobi o‘qitilgan. So‘ng «Chor kitob» (to‘rt kitob), undan keyin 
So‘fi Olloyorning «Risolai aziza», «Sabot ul-ojizin» kitoblari o‘qitilgan. 
Bu  kitoblar,  asosan,  o‘quvchilar  tomonidan  yod  olingan.  So‘fi  Olloyor 
asari  she’riy  tarzda  yozilgan  bo‘lib,  unda 
avliyolar,  payg‘ambarlar  hayoti  haqida-
gi  ma’lumotlar  aks  etgan.  O‘quvchilar 
nafaqat  o‘zbek  tilidagi,  balki  fors  shoiri 
Hofizning  «Xo‘ja  Hofiz»  devonini  ham 
o‘rganishgan. 
Oliy ta’lim madrasalarda berilib, un da 
diniy-huquqiy  bilimga  ega  bo‘lgan  mu-
taxassis  tayyorlangan.  Madrasalarni  bi-
tiruvchilaridan  islom  qoidalari,  Qur’oni