O‘zbekiston tarixi

partiya jamoalashtirishda aynan majburlash usulini qo‘lladi. U quyidagi 
ko‘rinishlarda namoyon bo‘ldi:
– 1929 yil 10 dekabrda markaziy «Kolxozsentr» deb atalmish tashkilot 
1
Qarang: 
Юсупов
 
Э
. 
и
 
др
. 
Коммунистическая
партия
Узбекистана
во
главе
со
-
циалистического
строительства
в
республике
. – 
С
. 86. 
169

---

(albatta, partiyaning topshirig‘i bilan) joylarga, jumladan O‘zbekistonga ham 
jamoalashtirishga doir ko‘rsatmalar jo‘natdi. Unga ko‘ra, uch oy davomida 
ot-ulovlar va sog‘in sigirlarning 100 %, qoramollarning – 80 %, qo‘y-
echkilarning – 60 % kolxozlar ixtiyoriga o‘tkazilishi shart qilib belgilangan
1
. 
Kolxozlashtirishning o‘ta qisqa vaqtda o‘tkazilishi turli suiiste’molliklar, 
talon-tarojlar, asossiz moddiy yo‘qotishlarga olib keldi;
– yerini, molini kolxozga o‘z ixtiyori bilan topshirmagan dehqonlarga 
nisbatan «quloq» qilish siyosati qo‘llanildi, ya’ni sovet hokimiyatining 
dushmani sifatida ularning mol-mulki musodara etilib, o‘zlari jinoiy 
javobgarlikka tortildilar, surgun qilindilar, o‘zga hududlarga ko‘chirib 
yuborildilar. Bu siyosat nafaqat boy dehqonlarga, balki asosan o‘rtahol, 
ba’zan esa kambag‘al dehqonlarga nisbatan ham qo‘llandi. Masalan, 1930 
yilning o‘zida O‘zbekistonda 2648 ta o‘rtahol dehqon xo‘jaligi «quloq» 
sifatida tugatildi
2
. Bundan tashqari, bolsheviklar siyosatini qabul 
qilmaganlarga nisbatan siyosiy cheklashlar (saylov huquqidan mahrum etish, 
iqtisodiy majburlash, bir necha marta oshirilgan soliqlar, kredit bermaslik, 
yetishtirilgan mahsulotni eng past narxda sotib olish va boshq.) usullarini 
qo‘lladilar. Joylardagi haybarakallachi partiya va sovet organlarining 
rahbarlari soxta obro‘ orttirish harakatida bozor, machit, choyxonalarni 
yoptirdilar, hatto tovuqlar va ro‘zg‘or buyumlarini umumlashtirishga ham 
borib yetdilar;
−
ishchilar (to‘g‘rirog‘i sotsializm) manfaatini mutlaqlashtirgan 
bolsheviklar majburlashning yana bir antiqa usulini kashf qildilar. «25 
mingchilar» harakatining qatnashchilaridan 437 nafari – Moskva, Leningrad, 
Ivanovo-Voznesensk ishchilari – O‘zbekistonga yuborilgan. Ularning 
aksariyati kolxozga rais, pravleniye a’zosi, partiya tashkilotining kotibi etib 
saylangan
3
. Umrida o‘zbek qishlog‘ini ko‘rmagan, mahalliy xalq turmush 
tarzini tushunmagan, paxtaning nima ekanligini bilmagan rus ishchisining 
kolxozga qanday rahbarlik qilishi mumkinligini tasavvur qilish qiyin emas. 
Boz ustiga, uning ruhiyatiga o‘zbeklar qoloq, siyosiy ongi past, o‘zining 
manfaatini tushunmaydigan omi xalq, degan fikr singdirilganligini ham 
nazarda tutish kerak.
Xullas, jamoalashtirishda ham iqtisodiy zarurat emas, balki siyosiy 
maqsadlar birinchi o‘rinda bo‘ldi, ya’ni xususiy mulkka asoslangan dehqon 
xo‘jaligini tag-tomiri bilan yo‘q qilib tashlash muhim edi.
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini qayta tashkil qilish sobiq Ittifoqning paxta 
mustaqilligini ta’minlash bilan bog‘liq. Paxtachilikni rivojlantirishni 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri qoralab bo‘lmaydi. Gap paxtachilik qanday maqsadlarda, 
nimaning evaziga, qanday usullar bilan rivojlantirilganligi va qanday 
oqibatlarga olib kelganligidadir. Bu borada ham o‘sha majburlash, samarasiz 
usullarni qo‘llash, iqtisodning o‘ziga xos rivojlanish qonuniyatlari bilan 
1
Qarang: 
Куриндин
 
В
. 
М
. 
1937 
год
в
истории
советского
государства
// 
Совет
-
ское
государство
и
право
. – 1988. – 
№
2. – 
С
. 112. 
2
Qarang: