O‘zbekiston tarixi

O‘kuv - vizual materiallar

VIII asr ohiri - IX asr boshida xalifalikni larzaga keltirgan og‘ir siyosiy vaziyat abbosiylarning Movarounnaxr va Xurosonda olib borayotgan siyosatini o‘zgartirishga majbur etdi. Birin ketin O‘rta Osiyoda Toxiriylar, Safforiylar, Samoniylar davlatlari tashkil topdi. Mamlakatda sodir bo‘lgan bunday siyosiy o‘zgarishlardan so‘ng Movarounnaxr Xurosondan ajralib o‘z mustaqilligini to‘la tiklab olish imkoniyatiga ega bulishdi. Movarounnaxrni birlashtirib mustahkam feodal davlat tuzgan davlat arbobi Ismoil Somoniy, 900 yilda Xurosonni xam safforiylardan tortib olib ulkan davlat tuzdi.Xalifa Somoniylar davlatini tan olishga va unga xukmronlik yorlig‘ini yuborishga majbur bo‘ldi.

IX asr ohirlariga kelib Movarounnaxr xalqlari Arab xalifaligidan abadiy xolos bo‘ladi va arab xalifaligidan mustaqil bo‘lgan yirik feodal davlat – Somoniylar davlati tashkil topadi. Somoniylar mamlakatni boshqarishda davlat ma’muriyatini tashkil etadilar.Mamlakat o‘nta devonlar (devoni vazir,devoni mustavfi,devoni amir al-mulk,devoni sohib ashshurat, devoni sohibi muayyd yoki borid, devoni mushrif, devoni mumalikayi xos, muhtasib, devoni afkor, devoni qazo az-ziyo) boshqaruvida idora etilgan. Somoniylar xokimiyati yirik zamidorlarning manfaatini ximoya qiluvchi feodal davlat edi (“mulkiy sultoni”, “mulk erlari”, “vaqf erlari”) , X asr ohiriga kelib mamlakatda avj olib ketgan o‘zaro urushlar uning iqtisodiy va siyosiy qudratiga katta putur etkazdi va bu Koraxoniylar davlatidan mag‘lubiyatga uchrashiga olib keldi. XI asr boshlarida Somoniylar davlati ikki davlatga: Koraxoniylar va G‘aznaviylar davlatlariga bo‘linib ketdi.