O‘zbеkiston tarixi kafеdrasi «O‘zbеk davlatchiligi tarixi» fanidan Mavzu: Saljuqiylar davlatining tashkil topishi Tayyorladi: Jumaboyeva. M

X asrning o’ratalarida o’g’uzlar Yabg’usining xizmatida bo’lib, yirik harbiy unvon-“Suboshi” unvoniga savozor bo’ladi. Bu haqida Mahmud Qoshg’ariy “Saljuq Su-boshi” deya ma’lumot beradi. X asrning ikkinchi yarmida ko’plab o’g’uz qabilalari o’z davlatlarini tuzdilar. Saljuqiylar X asr oxirlarida dastlab Nurota tog’lari hududlariga ko’chib keladilar. Bu o’g’uzlarning boshlig’i Saljuqbekning nabiralari aka-uka To’g’rulbek Muhammad va Chug’rulbek Dovud edilar.

Qoraxoniy turklar XI asrning 20-yillariga borib o’g’uzlarni siqib qo’yishdi natijada ular boshqa yerga ko’chib ketishga majbur bo’ldilar. O’g’uzlarning rahbari Mahmud G’aznaviyga murojaat qilib Xuroson hududiga o’rnashishga ijozat so’raydilar. Buning evaziga Mahmud qo’shiniga yordam berish majburiyatini oladilar. Mahmud ularga Shimoliy Xurosondagi Saraxs va Obivard oralig’idagi hududga Qoraxoniy turklar XI asrning 20-yillariga borib o’g’uzlarni siqib qo’yishdi natijada ular boshqa yerga ko’chib ketishga majbur bo’ldilar. O’g’uzlarning rahbari Mahmud G’aznaviyga murojaat qilib Xuroson hududiga o’rnashishga ijozat so’raydilar. Buning evaziga Mahmud qo’shiniga yordam berish majburiyatini oladilar.

1035-yili Xurosonda vaziyat keskinlashdi. Saljuqiy o’g’uzlarga qarshi Ma’sudning o’zi saralangan qo’shin bilan yurish boshladi. Lekin o’g’uzlarning qo’li baland keldi. Ma’sud ularga Niso, Farova va Dehistonni berishga majbur bo’ldi. Yuqoridagi hududlar ham saljuqiylarni qoniqtira olmadi, ko’p o’tmay Marvni talab qilishdi. Bunga javoban Ma’sud ularga qarshi qo’shin jo’natdi. Bu safar ham G’aznaviylar qo’shini tor-mor bo’ldi, shundan so’ng Saljuqiylar Nishopurni jangsiz egallashdi va o’sha yerda To’g’rulbek nomiga xutba o’qildi.

1038-yil Saljuqiylar davlati tashkil topgan sana bo’lib hisoblanadi. To’g’rulbek 1038-yilda 3 ming kishilik qo’shin bilan deyarli hech qanday qarshiliksiz Nishopurni egallaydi. Lekin G’aznaviylarga qarshi kurash davom etadi. Ma’sud ularni Nishopurdan quvib chiqarishga erishdi. Keyin Ma’sud o’zi katta qo’shin bilan yurish boshladi. Qo’shinda fillar bo’lishiga qaramay askarlar orasida yakdillik yo’q edi. 1040-yil may oyida bo’lgan Dandanakon jangida G’aznaviylar qo’shini qaqshatqich zarbaga uchradi. Ma’sudning o’zi bir amallab qochib qutuldi. Dandanakon jangidan so’ng Xuroson Saljuqiylar qo’liga o’tdi: To’g’rulbek Nishopur taxtiga chiqdi. Chug’rulbek esa Marvda taxtga o’tirdi. G’aznaviylar takibida esa G’azna va Panjob qoldi.