“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

Sho’roi Islom va “Sho’roi Ulamo” tashkilotlari.
Turkiston jadidlari faqat targ’ibot-
tashviqotchilik ishlari bilangina cheklanib qolmasdan, shu bilan birgalikda siyosiy tashkilotlar, 
partiyalar tuzish, ularning faoliyatini islohotchilik maqsadlari sari yo’naltirish bilan ham jiddiy 
shug’ullanib bordilar. Chunonchi, 1917-yil 14-martda Toshkentda “Sho’roi Islom” tashkiloti 
tuzildi. Hur va demokratik Turkiston uchun kurash uning asosiy g’oyasi va bosh maqsadi edi. 15 
kishidan iborat rayosat tarkibidan Munavvar qori Abdurashidxonov (yetakchi), Abduvohid qori, 
Mirkomilboy Mo’minboyev, Ubaydullaxo’ja Asadullaxo’jayev, Salimxon Tillaxonov singari 
yurt rahnamolari o’rin olgan edilar. 
O’lkaning turli joylarida “Sho’roi Islom”ning quyi shu’balari tuzilib, ular aholi orasida 
qizg’in faoliyat yuritdilar. Shuningdek, “Sho’roi Islom” ta’sirida joylarda turli nomlarda 
tashkilotlar tuzildi. Toshkentda “Turon”, “Ittihodi taraqqiy”, Andijonda “Ozod xalq”, “Hurriyat”, 
“Ma’rifat”, Samarqandda “Mirvaj-ul Islom”, “Klub Islomiya”, Kattaqo’rg’onda “Ravnaqul 
Islom”, “Guliston” va boshqalar shular jumlasidandir. M. Behbudiyning “Xaq olinur, berilmas”, 
Munavvar Qorining “Hurriyat berilmas, olinur” shiorlari ularning chinakam kurash bayrog’iga 
aylangan edi.. 
Turkiston istiqloli uchun kurashga bel bog’lagan va “Sho’roi Islom” ta’sirida faoliyat 
yuritgan jadidlarning bir qismi “Qadimchilar” nomi bilan atalardi. 1917-yil iyuniga kelib 
“Qadimchilar” “Sho’roi Islom” tarafdorlari bilan uzil - kesil aloqani uzib, 
“Sho’roi Ulamo”
tashkilotini tuzdilar (uning rahbarlari: Sherali Lapin, Abdumalik Hoji Nabiyev va boshqalar). 
Bo’linishning asosiy sabablari Turkistonning milliy mustaqilligiga erishish yo’lidagi ikki xil 
qarama-qarshi taktik kurash masalasi edi. 
Konservativ, mutaassiblik qarashlar nuqtai nazaridan yondashgan “Qadimchilar” o’lka 
mustaqilligini hukmron mustamlakachilarga qarshi faqat g’azovot, ya’ni qurolli kurash yo’li 
bilan qo’lga kiritishni yoqlardilar. 
Jadidlarning ilg’or namoyandalari esa Rossiyada yuzaga kelgan qulay inqilobiy shart-
sharoitlardan foydalanib, yurt mustaqillgini siyosiy vositalar orqali, behuda qon to’kmasdan, 
bosqichma-bosqich qo’lga kiritishni istardilar. Ularning demokratik Rossiya Federatsiyasi 
tarkibidagi 
Turkiston muxtoriyati
talabi ham shu maqsadni ko’zda tutardi. 
O’lkaning milliy kuchlari o’rtasida yuz bergan bu ajralish va g’oyaviy ixtiloflar, shubhasiz, 
ularning harakat birligiga jiddiy putur yetkazardi. Ayniqsa “Sho’roi Ulamo”chilarning nashri - 

---

“Al-Izoh” jurnali sahifalarida millatning ilg’or kuchlariga, vatanparvar milliy ziyolilarga 
nisbatan adovat urug’ini yoyishga alohida urg’u berildi. Bu esa aslida shovinistik kuchlar 
tegirmoniga suv quyish edi. Negaki bundan o’lkada faoliyat yuritayotgan yot begona siyosiy 
kuchlar o’z maqsadlari yo’lida foydalandilar. 
Turkistonda demokratik harakatlarning o’sib borishida, turli ijtimoiy qatlamlar va 
tabaqalarni istiqlol uchun kurash bayrog’i ostida birlashtirishda 1917-yilda bo’lib o’tgan 
Umumturkiston musulmonlari qurultoylari va ular ishlab chiqqan dasturiy hujjatlar, tashkiliy 
tadbirlarning roli katta bo’ldi.