O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
50 
 
 
6-Mavzu: Cho‟yanlar 
Reja: 
1. 
Umumiy ma‟lumot. 
2. 
Cho‟yan xossalariga qo‟shimcha elementlarning ta‟siri. 
3. 
Oq va kulrang cho‟yanlar. 
4. 
Bolg‟alanuvchan cho‟yanlar. 
5. 
Juda puxta cho‟yanlar. 
 
Tayanch  iboralar:  cho‟yan,  oq  cho‟yan,  kulrang  cho‟yan,  bolg‟alanuvchan  cho‟yan,  juda  puxta 
cho‟yan. 
 
Umumiy ma‟lumot 
 
Temir-uglerod qotishmasi tarkibidagi uglerod miqdori 2,14% dan ko‟p bo‟lgan qotishmalar shartli 
ravishda  cho’yanlar  deb  ataladi.  Cho‟yanlar  tarkibida  po‟lat  tarkibiga  qaraganda  qo‟shimchalar 
(kremniy,  marganes,  fosfor,  oltingugurt)  ning    miqdori  ko‟p  bo‟ladi.  Shuning  uchun  cho‟yanning 
xossalari ana shu qo‟shimchalar miqdoriga bog‟liq bo‟ladi. Qotishma tarkibidagi uglerodning miqdori va 
shakli  cho‟yan  strukturasi  va  xossalarini  belgilaydi,  ana  shunga  qarab  cho‟yanning  turlari  quyidagicha 
bo‟lishi  mumkin:  1)  agar  uglerod  qotishmada  asosan  kimyoviy  birikma  holida  bo‟lsa,  bunday 
qotishmalar  oq  cho’yanlar  deb  ataladi;  2)  agar  qotishmada  uglerod  sof  grafit  holida  bo‟lsa,  grafitning 
shakliga qarab, qotishma kulrang, bolg’alanuvchan va yuqori  mustahkamlikka ega cho’yanlar deyiladi. 
 
Cho‟yan  tarkibidagi  uglerod  karbid  (Fe
3
C),  grafit  (C)  va  qattiq  eritma  holatida  bo‟ladi. 
Cho‟yanlar metall asosiga ko‟ra perlit, ferrit va perlit–ferrit strukturalarga ega bo‟lishi mumkin.