O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi


Cho‟yan xossalariga qo‟shimcha elementlarning ta‟siri



Download 6,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet84/408
Sana30.12.2021
Hajmi6,1 Mb.
#90276
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   408
Bog'liq
materialshunoslik

 
Cho‟yan xossalariga qo‟shimcha elementlarning ta‟siri 
 
Cho‟yanlarning  oq  yoki  kul  rang  bo‟lishi,  asosan,  ular  tarkibidagi  qo‟shimcha  elementlarning 
miqdoroga, bu elementlarning o‟zaro munosabatiga bog‟liq.  Cho‟yanlarda doimo bo‟ladigan elementlar 
(C, Si, Mn, P va S) ning cho‟yan strukturasiga qanday ta‟sir etishi bilan tanishib chiqamiz. 
 
Uglerod.  Uglerod  cho‟yan  tarkibidagi  muhim  elementlardan  biri  bo‟lib,  uning  miqdori  oddiy 
quyma  cho‟yanlarda  3,2%  dan  3,5%  gacha,  sifatli  cho‟yanlarda  esa  2,7%    gacha  yetadi.  Cho‟yanda 
uglerod  ikki  xil  ko‟rininshda:  grafit  ko‟rinishida,  ya‟ni  erkin  holatda  va  kimyoviy  birikma  (Fe
3
C)  – 
sementit ko‟rinishida bo‟ladi. Cho‟yanda uglerod qancha ko‟p bo‟lsa, grafit ajralib chiqishi ham shuncha 
ko‟p bo‟ladi. 
 
Kremniy. Kremniy cho‟yan quymalarining qotishida uglerodning erkin holda, ya‟ni grafit tarzida 
ajralib  chiqishiga  ko‟maklashadi.  Kremniy  cho‟yanlarning  qolipga  quyilish  xossalarini  yaxshilaydi. 
Odatda, kul rang cho‟yanlarda kremniy miqdori 1,25% dan 4,2% gacha bo‟ladi. 
 
Marganes.  Marganes  cho‟yanlardagi  ferrit  va  sementit  fazalarida  erib,  qattiq  eritma  hosil  qilish 
bilan  birga  uglerodning  grafit  tarzida  ajralib  chiqishiga  qarshilik  ko‟rsatadi.  Sementit  hosil  bo‟lishiga 
yordam beradi. Marganes cho‟yanning sifatini pasaytiruvchi oltingugurtning zararli ta‟sirini kamaytiradi. 
Cho‟yanlarda marganesning miqdori, odatda, 0,5 – 0,8% oralig‟ida bo‟ladi. 
 
Fosfor.  Fosfor  cho‟yanlarning  mexanikaviy  xossalarini  yomonlashtiradigan  elementdir.  Agar 
cho‟yanlarda  fosfor  miqdori  0,5%  gacha  bo‟lsa,  uning  anchagina  qismi  likvatsiya  tufayli  fosforli 
evtektika  hosil  qiladi.  Bu  evtektika  cho‟yanning  mo‟rtligini  oshiradi.  Shu  sababli  katta  puxtalik  talab 
qilinmaydigan  murakkab  shaklli  buyumlar  (bezak  buyumlari)  tayyorlashda  fosfor  foydali  qo‟shimcha 
hisoblanadi. Muhim quyma detallarda fosfor miqdori 0,2 – 0,3% dan oshmasligi kerak. 
 
Oltingugurt.  Oltingugurt  zararli  qo‟shimchalardan  bo‟lib,  u  cho‟yanning  qolipga  quyilish 
xossalarini  yomanlashtiradi.  Oltingugurtning  temir  bilan  birikmasi  FeS  kristallanish  davrida  Fe  bilan 
qo‟shilib,  past  haroratda  (

985
0
C  da)  suyuqlanadigan  evtektika  hosil  qiladi  va  bu  evtektika  donalararo 


 
 
 
51 
kristallanib,  cho‟yanni  yuqori  haroratda  sinuvchan  qiladi.  Shu  sababli,  cho‟yan  tarkibida  oltingugurt 
miqdori 0,08 – 0,12% dan oshmasligi kerak. 
 
13-  rasmda  uglerod  bilan  kremniyning  cho‟yan  strukturasiga  birgalikdagi  ta‟siri  diagramma 
tarzida keltirilgan. Bu diagrammada absissa o‟qi  bo‟ylab Si  ning, ordinata o‟qi  bo‟ylab C ning % larda 
ifodalangan  miqdori  ko‟rsatilgan.  Cho‟yanlar  xiliga  ularning  kimyoviy  tarkibigina  emas,  balki 
quymaning sovish tezligi ham ta‟sir qiladi. Quymaning sovish tezligi oshirilsa, cho‟yandagi sementitning 
miqdori  ortadi  va  aksincha,  sovish  tezligi  susaytirilsa,  sementitning  miqdori  kamayadi.    14  -  rasmda 
qotishmaning sovish tezligi uning strukturasiga qanday ta‟sir etishi grafik tarzida ko‟rsatilgan.  
 
13 – rasm. Uglerod bilan kremniyning cho‟yan strukturasiga birgalikdagi ta‟siri diagrammasi. 
 
 
14 – rasm. Qotishmaning sovish tezligining strukturasiga ta‟siri grafigi. 

Download 6,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   408




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish