O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 
Umumiy ma„lumotlar 
              Mashinasozlikda  kо‟pgina  pо‟lat  va  chо‟yanlardan,  shuningdek  rangli  metallarning 
qotishmalaridan  (bronza,  latun,  duralyuminiy  va  boshqalar)  yasalgan  buyumlarning  fizikaviy, 
mexanikaviy va texnologik xossalarini zarur tomonga о‟zgartirish maqsadida ularga termik va kimyoviy-
termik  ishlov  beriladi.  Bu  esa  yengil,  puxta  va  chidamli  mashinalar  tayyorlashda,  metallarni  tejashda, 
ularning tannarxini kamaytirishda katta rol о‟ynaydi. 
            Metallardan  yasalgan  buyumlarning  kimyoviy  tarkibini  о‟zgartirmay  turib,  ularning 
strukturalarini termik vositalar (ma„lum haroratgacha qizdirib, shu haroratda ma„lum vaqt tutib turgandan 
keyin har xil tezlikda sovitish) bilan о‟zgartirish metallarni termik ishlash deb ataladi. 
           Rus  olimi  D.K.Chernov  (1838-1921yy.)  termik  ishlov  berish  nazariyasi  va  ratsional  usullarining 
asoschisi  hisoblanadi.  U  pо‟latni  Ac
1
  chizig‟idan  past  haroratgacha  qizdirib,  istalgan  tezlik  bilan 
sovitilganda  uning  strukturasi  va  mexanik  xossalari  о‟zgarmasligini,  Ac
3
  chizig‟idan  yuqori  haroratda 
qizdirib, tez sovitilganda esa keskin darajada o‟zgarishini aniqlab berdi. Chernovning bu kashfiyoti katta 
ahamiyatga ega bo‟ldi, keyinchalik uning bu ta‟limoti rivojlantirildi va termik ishlash nazariyasi ishlab 
chiqildi. 
           Chernov  qattiq  qizdirilgan  pо‟lat  zagatovkalarni  kuzatar  ekan,  qizdirishning  va  sovitishning 
ma„lum  haroratlarida (nuqtalarida) pо‟latda ichki о‟zgarishlar sodir bо‟lishini payqadi. D.K.Chernov bu 
nо‟qtalarni kritik nuqtalar deb atadi va ularni a va b  harflari bilan belgiladi. Hozirgi vaqtda bu nuqtalar 
A
1
  va A
3 
bilan belgilanadi.  Fe-Fe
3
C tizimining holat diagrammadagi GS chizig‟i A
3
 nuqtalarning, PSK 
chizig‟i esa A
1
 nuqtalarning geometrik о‟rnidir. Pо‟lat qizdirilgandagi kritik nuqta Ac (Ac
1
 va Ac
3
) bilan, 
sovitilgan  vaqtdagi  kritik  nuqta  esa  Ar  (Ar
1
  va  Ar
3
)  bilan  belgilanadi  (r  harfi  fransuzcha  sovitmoq 
sо‟zining bosh harfi).