O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Juda puxta cho‟yanlar 
 

---

 
 
 
53 
 
Juda puxta cho‟yanlarda oq cho‟yandagi sementitning parchalanishi natijasida hosil bo‟lgan grafit 
donachalarining shakli sharga  yaqin bo‟ladi. Shuning uchun bunday cho‟yanlar  yuqori plastiklikka ega 
bo‟lib,  ularning  mexanik  xossalari  po‟latning  xossalariga  yaqinlashadi.  Grafitning  shakli  shar  shakliga 
o‟tishi  uchun  suyuq  metallga  ishqoriy  yoki  ishqoriy-yer  metallar  (0,03–0,07%  miqdorda)  qo‟shiladi. 
Masalan, juda oz miqdorda (0,05%) magniy qo‟shilsa, grafit strukturasining shakli sharsimon bj‟ladi. 
 
Juda  puxta  cho‟yanlarning  tarkibi  quyidagicha  bo‟ladi:  C=2,7–3,6%;  Si=1,6–2,7%;  Mn=0,5-
0,6%; P=S

0,1%. 
 
Bu  cho‟yanlar  ham  kulrang  cho‟yanlar  kabi  ruscha  nomlarining  bosh  harflari  ВЧ 
(высокопрочный  чугун)  bilan  belgilanadi,  so‟ngra  cho‟zilishdagi  mustahkamligi  (birinchi  ikkita  son, 
kg/mm
2
) va nisbiy cho‟zilish qiymatlari (%) ko‟rsatiladi. Masalan, ВЧ 45-0; ВЧ 50-1,5; ВЧ 60 – 2; ВЧ 
45 – 5; ВЧ 40 – 10; . . .  
 
Juda  puxta  cho‟yanlarning  mustahkaligini  yanada  oshirish  hamda  barqarorlashtirish  maqsadida 
ularga  termik  ishlov  beriladi.  Masalan,  mustahkamlikni  oshirish  maqsadida  ularga  toblash  bilan  bir 
qatorda  yuqori  haroratlarda  (500  –  600 
0
C)  bo‟shatish  beriladi.  Ba‟zida  grafitning  shaklini  yana 
mukammallashtirish uchun ularga yumshatish beriladi. Bu turdagi cho‟yanlarning plastikligi (

 = 2 - 7%) 
va qattiqligi (HB = 150 - 360) ancha yuqori bo‟ladi. 
 
Juda puxta cho‟yanlardan avtomobil va traktorlarning tirsakli vallari, tishli g‟ildiraklar, muftalar, 
avtomobillarning  ketingi  ko‟priklari,  karterlar  kabi  buyumlar  quyib  tayyorlanadi.  Bu  cho‟yanlarning 
qattiqligi  240-270  HB  atrofida  bo‟ladi.  Ular  avtomobilsozlikda,  qishloq  xo‟jaligi  mashinalarining 
qismlari,  to‟qimachilik  sanoati  uskunalari,  ishqalanish,  zarbiy  hamda  o‟zgaruvchan  kuchlar  ta‟sirida 
ishlaydigan vositalarni tayyorlashda ishlatiladi. 
 
 
 
15 - rasm. Cho‟yanlarning mikrostrukturalari,  x500: a) juda puxta cho‟yan;  
b) bolg‟alanuvchan cho‟yan.