O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Real  kristallarning  tuzilishi.    Kristall  panjara  nuqsonlari.  Keyingi  yillarda  elektron  mikroskop  va 
rentgen analizlari real kristallarning tuzilishida turli nuqsonlar mavjud bo‟lishini  kо‟rsatdi. Bu nuqsonlar 
uch guruhga - nuqtaviy, chiziqli va sirt nuqsonlarga bо‟linadi. 
Nuqtaviy nuqsonlarga vakansiyalar, ya„ni kristall panjaraning bо‟sh joylari va oraliq atomlar - tugunlar 
oralig‟iga siljigan atomlar kiradi (2-rasm, a). Bu nuqson metallarda diffuzion jarayonlarning kechishida 
muhim ahamiyat kasb etadi. 
Chiziqli  nuqsonlarning  eng  muhim  turi  –  dislokatsiyalardir  (2-rasm,  b).    Metallning  atomlar  siljigan 
(sirpangan) sohasi bilan atomlar siljimagan sohasi orasidagi chegara dislokatsiya deb ataladi. 
Dislokatsiyaning muhim xususiyatlaridan biri uning zichligidir. Kristallning 1sm
2
  yuzasini kesib  о‟tgan 
dislokatsiyalar soniga dislokatsiya zichligi deyiladi. Juda sekin kristallanayotgan jismlarning dislokatsiya 
zichligi  10
2
...10
4
sm
-2 
ga  teng.  Muvozanatdagi  polikristallarning  dislokatsiya  zichligi  10
6
...10
7
sm
-2
  ga 
yetadi Juda katta plastik deformatsiya natijasida dislokatsiya zichligi 10
8
...10
12
sm
-2
  ga  yetishi mumkin. 
Kristall  jismdagi  dislokatsiya  panjaraning  qiyshayishiga  sabab  bо‟ladi.  Tashqi  kuch  ta„sirini  kritik 
qiymatdan oshirish metallda darz hosil bо‟lishiga sabab bо‟ladi.