O’zbekiston resublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti fizika yo”nalishi 403-Guruh talabasi Tolliboyeva Madina “Qattiq jisimlar fizikasi kafedrasi” Qattiq jisimlar fizikasi

O’ZBEKISTON RESUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI FIZIKA FAKULTETI FIZIKA YO”NALISHI 401 “B”-Guruh talabasi MEYLIYEV BAHROMNING “Qattiq jisimlar fizikasi kafedrasi” Qattiq jisimlar fizikasi fanidan Mustaqil ta’lim mavzulari bo’yicha taqdimoti.

Qattiq jismlar fizikasi fanidan mustaqil ta’lim mavzulari 1. Kristallarda rentgen va elektron to’lqinlari difraksiyas, Laue va Vulf-Bergg difraksiyasishartlari Bregg tekisliklari, teskari panjara; kristallar tuzilmasini aniqlashning eksperimental usullari; kristallar xossalarini tenzorlar yordamida ifodalash,material tenzorlar. 2.Kovak tushunchasi, Fermi sirti va Fermi sathi tushunchasi; holatlar zichligi; 4-guruh yarimo’tkazgichlari va birikmalar zona tuzilmasining o’ziga xosligi gibridlashuv o’tkazuvchanlik ellipsoidlari yengil va og’ir kovaklar. 3.O’tkazgich kristallarda elektromagnit to’lqinlarning tarqalishi, skin effekti, elektromagnit to’lqinlarning o’tkazgichlardan qaytish koeffitsienti; kvant elektron gazi, aynigan elektron gazining asosiy holatlari, aynigan elektron gazining kinetik xossalari. 4.Nomuvozanatdagi zaryad tashuvchilarning fazoviy taqsimoti, diffuziya va dreyf uzunliklari, ambipolyar diffuziya va dreyf 5. Penning Fermi sathi; metall-yarimo’kazgich kantakti, chiqish ishi, kantakt potensiallari farqi. 6.Chuqur aralashmali holatlar, ko’p zaryadli markazlar, itatishuvchi markazlarda bog’langan holatlar hosil bo’lish mexanizmlari. 7. Kristallar optik xossalari, polyaritonlar; polyarizasion falokat. 8. Segnetoelektriklarning mekroelektronikada ishlatilishi, segnetoelektriklar asosidagi operativ xotira (FRAM) 9. Landau sathlari va seklatron rezanans; Lanjven pararamagnetizmi 10. Spin to’lqinlari; feromagnit domenlar, gigant magnit qarshiligi, magnitoelektronika, magnit xotira elementlari 11. Ginzburg-Landau nazariyasi. Abrikosov bo’romlari, o’ta o’tkazuvchanlikning Bardin-Kuper –Shrifferlar yaratgan mikroskopik nazariyasi 12. Kvant Xoll effekti. Sun’iy atomlar. Ustpanjaralar 13. Spintronika. Yarim o’tkazgichli spintronika. Spin maydon tranzistori. 14. Molekulali xotira elementlari. Molekulyar integral mikrisxemalar. 15. Skanlovchi atom kuchi mikroskopi. (AKM) 16. Nouglerodli nanonaychalar. Nanonaychalarni elektronikada qo’llash istiqbollari.

1.Muvozanat va nomuvozanat zaryad tashuvchilar

Qattiq jismlarda, shu jumladan kristallarda elеktrоnlar panjara bilan kuchli o’zaro ta’sirda bo’ladi va shuning uchun elеktrоnlar gazi panjara оrasida tеrmоdinamik muvоzanat qarоr tоpadi. Birоr tеmpеraturada tеrmоdinamik muvоzanat sharоitida yarimo’tkazgichda mavjud bo’lgan erkin zaryad tashuvchilar(elеktrоnlar va kоvaklar) muvоzanatiy zaryad tashuvchilar dеyiladi. Yarimo’tkazgichda tashqi ta’sir tufayli vujudga kеladigan zaryad tashuvchilar nоmuvоzanatiy zaryad tashuvchilar dеyiladi.

MAVZU: Segnetoelektriklar Dielektriklarning shunday alohida turlari borki, ular tashqi elektr maydoni bo’lmaganda ham, o’z - o’zidan to'yunish darajasigacha qutblangan elementar hajm (domenlar)ga bo’lingan bo'ladi (4.3-rasm). Domenlar dipol momenti vektori tartibsiz yo’nalganligi sababli, segnetoelektrik jism dipol momentining algebraik yig’indisi nolga teng bo’ladi. Elektr maydoniga kiritilgan segnetoelektriklar qator xossalari bilan dielektriklardan farq qiladi: 1) Normal sharoitda segnetoelektriklarning dielektrik singdiruvchanligi dielektriknikidan 104-marta katta bo’ladi: 2) Segnetoelektriklarning dielektrik singdiruvchanligi ularning nafaqat kimyoviy tabiati, balki temperaturasi hamda qutblanish darajasiga ham bog’liq bo’ladi; 3) Segnetoelektriklar gisterezis xossasiga egadir.

4.3-rasm Dastlab segnetoelektriklar tashqi elektr maydonida Pi-to'yinish darajasigacha qutblanadi. Tashqi maydon kuchlanishi (E) kamayishi bilan qutblanish P sekin-asta kamayib, E=0 da Po-qoldiq qutblanishni vujudga keltiradi (4.4-rasm).

Qoldiq qutblanishni yo’qotish uchun jismga teskari yo’nalishda kuchlanish berilishi lozim. Qoldiq qutblanish nolga teng bo’lganda segnetoelektrikka qo’yilgan teskari kuchlanishning qiymati konservativ kuch deb yuritiladi. 4) Elektr maydonining gisterezis sirtmog'i bo’yicha davriy o’zgarishida energiyaning yutilishi kuzatiladi. (Bu yo’qotilgan energiya segnetoelektrikni qizdirish uchun sarflanadi).

5) Har bir segnetoelektrik uchun o’ziga xos temperatura Tk-mavjud bo’lib, u Kyuri nuqtasi deb yuritiladi. Tx-dan yuqori temperaturada segnetoelektriklar o’z xususiyatlarini yo’qotib, qutbli dielektriklar kabi bo’lib qoladi. Quyida ba’zi segnetoelektriklarning Kyuri-temperaturasi ko’rsatilgan: