O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

QADIMGI XORAZM DAVLATI 

Vatanimiz  hududidagi  ilk  davlat  birlashmalaridan  biri.  Tarixiy  yozma  manbalar  (Avesto) 

va  antik  davr  tarixchilari    asarlarida  keltirgan  geografik  joy  nomlarini  solishtirgan  holda 

olimlarning  aksariyati  Qadimgi  Xorazm  davlati  hozirgi  zamonaviy  Xorazm  vohasidan  ancha 

katta  hududni  o’z  ichiga  olishini  va  bu  davlat  birlashmasining  markazi  birmuncha  janubiy 

o’lkalar (Marv-Xirot)ga to’g’ri kelishini ta’kidlashadi. 

Avestoda Vanhvi Daiti daryosi bo’yidagi Ar’yanam Vaychax o’lkasi va u yerda qish uzoq 

(9  oy)  davom  etishi  haqida  ma’lumot  bor.  I.Markvart,  S.P.Tolstov  kabi  olimlarning  fikricha 

Avestodagi «Ar’yanam-Vaychax» (Ariylar o’lkasi) bu «Katta Xorazm» bilan bir narsa,  Vanhvi 

Daiti esa bu Amudaryodir. So’nggi yillarda amalga oshirilgan tadqiqotlar I.Markvart tomonidan 

XX asrning 30-yillarida fanga kiritilgan «Katta Xorazm» kontseptsiyasi tarixiy voqelikka to’g’ri 

kelmasligini ko’rsatmoqda.  

Fanda  miloddan  avvalgi  I  ming  yillikning  ikkinchi  choragida  Xorazmda  Ahamoniylarga 

qadar  ilk  davlat  birlashmasi  mavjud  bo’lgan  degan  munozarali  taxminlar  mavjud.  Kam  sonli 

---

yozma  manbalar  shunga  ishorat  berardi.  Keyingi  yillarda  olib  borilgan  arxeologik  tadqiqotlar 

quyi  Amudaryo  havzalarida  sun’iy  sug’orishga  asoslangan  o’troq  dehqonchilik  madaniyati 

miloddan avvalgi VI  va V asr boshlaridan yuksala boshlanganini ko’rsatadi. Aynan shu davrdan 

boshlab Xorazmda dastlabki keng ko’lamli sug’orish inshootlari bunyod etilib, ana shu sug’orish 

tarmoqlari  bo’ylab  dehqonchilik  vohalari  va  ilk  shaharlar  (Ko’zaliqir,  Qal’aliqir,  Xazorasp, 

Bozorqal’a)  paydo  bo’ladi.  Mazkur  ashyoviy  dalillar  qadimgi  Xorazmda  davlatchilik  yuqorida 

ko’rsatilgan sanalar atrofida shakllana boshlanganini ko’rsatadi.  

Miloddan avvalgi VI-V asrlarda Xorazm Ahamoniylar Eroni tarkibiga kiritilgan.