|
Deduksiya – oldindan mavjud bo’lgan bir umumiy haqiqat, umumiy prinsipning o’ziga xos tartibli fikrlash va mantiq qoidalariga asoslangan holda, maydaroq, yakka holatlarga tadbiq qilinishiga aytiladi. Deduksiyada umumiy bir gipoteza hayotdagi mavjud yakka holatlar orqali tekshirib chiqiladi. Bu umumiy prinsip oldindan mavjud, va holatlarni faqatgina bu prinsipni tekshirish, tatbiq qilish uchungina o’rganiladi. Bu yerda birlamchi o’rinda mantiq turadi, tajr iba esa ikkilamchi hisoblanadi.Tahlil (analiz) – tadqiqot ob’ektini fikran tarkibiy qismlarga ajratish yoki unga xos belgi va xossalarini alohida o’rganish uchun ajratib olishga asoslangan.Sintez – ilmiy tadqiq qilinayotgan ob’ektning yoki ob’ektlarning barcha tashkil etuvchi qismlarini yoki unga xos belgilarini, o’zaro aloqalarini bir butun
deb olinishi tushuniladi.
Ixtiyoriy ilmiy nazariya borliqning u yoki bu jarayonlarining tabiatini tushuntirishda muayyan bir xususiy usuldan foydalanishni ko`zda tuta di. Umumiy
va xususiy tadqiqot usullariga tayanib, olim tadqiqotlarni nimadan boshlash kerakligi, faktlarga qanday munosabatda bo`lishi, qanday umumlashtirilishi va xulosaga qanday yo`l bilan kelishi kabi savollarga javob oladi.Hozirgi vaqtda, umumuy usul sifatida, tadqiqotning matematik usuli, ya’ni hodisa va jarayonlarni miqdoriy o`rganish usuli, katta ahamiyatga ega. Bu kibernetika, hisoblash matematikasi va kompyuterlarning jadal rivojlanishi bilan
bog`liq.Olimlarning faktik materiallari yetarli bo`lmagan taqdirda, ular ilmiy natijalarga erishish vositasi sifatida gepoteza (faraz) dan foydalanadilar. Gepoteza– biror-bir jarayonni tushuntirish uchun ilgari suriladigan ilmiy asoslangan taxmin bo`lib, uni tekshirish natijasida u rost yoki yolg`on bo`lishi mumkin. Zamonaviy ilm-fan xarakterli xususiyati shundaki, u murakkab va doimiy o`sib borayotgan ijtimoiy organizm, jamiyatning eng dinamik, faol, samarali kuchiga aylanib bormoqda.
Ilm-fan rivojlanishi, endi amaliy ishlarni jadallashtirish, yangi ishlab chiqarish sohalarini yaratishning boshlang`ich nuqtasi bo`lib bormoqda. Ilm-fan jamiyatning samarali kuchi bo`lib bormoqda, bu fan va ishlab chiqarish o`rtasidagi o`zaro munosabatlaridagi chuqur o`zgarishlarda o`z aksini topmoqda.Birinchidan, ishlab chiqarish va texnologik jarayonlarni ko`plab yangi turlari dastlab ilm-fan, ilmiy-tadqiqot institutlarida shakllanadi. Atom energetikasi, kimyo
texnologiyalari, supermustahkam materiallarni olishning rivojlanishi kabilar aytilganlarga yaxshi dalil hisoblanadi.Ikkinchidan, ilmiy kashfiyot va uni ishlab chiqarishga joriy etish muddatlari qisqarmoqda. Ilgari ilmiy kashfiyotlari yoki ixtirolarni amaliyotda qo`llash uchun
o`nlab yillar o`tgan bo`lsa, bunga misol qilib fotografiya, elektr energiyasi olish mumkin, hozirda bu muddat bir necha yilgacha kamaydi. Masalan, lazer ochilishi va amaliyotga tatbiq etilishi, atom energetikasi, yarim o`tkazgichlar va boshqalarni ko`rsatib o`tish mumkin.
Uchinchidan, ishlab chiqarishning o`zida ilmiy tadqiqotlar muvaffaqiyatli rivojlanmoqda, sanoat va qishloq xo`jaligida ilmiy muassasalar tarmog`i o`sib bormoqda. Muhandislar va ishchilar bilan olimlarning ijodiy hamkorligi rivojlanmoqda. Korxonalar ilmiy-sanoat komplekslariga aylanmoqdalar.To`rtinchidan, ishchilar, muhandislar va texnik xodimlarning professional darajasi keskin oshdi, bu ularga ishlab chiqarish jarayonida ilmiy bilimlardan keng
foydalanish imkonini bermoqda. Ixtirochilar va rasionalizatorlarning ommaviy harakati – ilm-fanni ishlab chiqarish bilan yaqinlashtirishning muhim shakli bo`lib bormoqda.
Ilm-fanni amalga oshirish va rivojlantirish shakli ilmiy tadqiqot bo`lib, u ilmiy metodlardan foydalanadigan hodisalar va jarayonlarni o`rganish, ularga turli omillar ta’sirini tahlil qilish, shuningdek fan va amaliyot uc hun ishonchli tarzda tasdiqlangan va foydali bo`lgan maksimal effektli yechimlarni olish maqsadida hodisalarning o`zaro ta’sirini o`rganish.
Ilmiy tadqiqotning maqsadi - aniq bir ob’ektni aniqlash va uning tarkibini, xarakteristikalarini, ilm-fan sohasida ishlab chiqilgan bilish prinsiplari va usullari asosida bog`lanishlarni aniqlash, shuningdek, inson faoliyati uchun foydali natijalarni qo`lga kiritish, ularni ishlab chiqarishga joriy qilish.Har bir ilmiy ishni amalga oshirishning asosi metodologiya bo`lib, u ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirishda qabul qilingan usullar, yo`llar, texnikalar to`plami
va ularning aniq ketma-ketliklaridan tashkil topadi. Umumlashtirib aytadigan bo`lsak metodologiya - bu belgilangan tadqiqot vazifasini hal qilish rejasi, sxemasidir.
Ilmiy tadqiqotni amaliyotga bog`langan nazariyaga asoslangan holda uzluksiz rivojlanishda deb qaralishi zarur.Ilmiy-tadqiqotga qo`yiladigan eng muhim talablariga biri – ilmiy
umumlashtirishdir. U o`rganilayotgan hodisa va jarayonlar o`rtasidagi munosabatlar va bog`lanishlarni aniqlash va ilmiy xulosalarni qilish imkonini beradi. Xulosalar qanchalik chuqurroq bo`lsa, tadqiqotning ilmiy darajasi shunchalik baland bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
