O‗zbekiston respublikasioliy va o‗rta

.  Iymon-e‘tiqodli
.
  Insonning  o‗zi  ishongan  narsaga  ixlos  qilishi  iymon-
e‘tiqoddir. Rahbar shaxs esa bugun va ertani ko‗zlab, zamon muammolarini hal qila 
bilishi hamda mustahkam irodaga ega bo‗lishi bilan  iymon-e‘tiqodli hisoblanadi.  
 
10
.  Inson  bo‗lishi
.
  Kishi  yuksak  insoniy  axloqqa  ega  bo‗lsa,  yaxshi  kishi 
hisoblanadi.  Rahbar  shaxs  esa  ―atrofidagi  uni  o‗rab  oladigan  xushomadgo‗y, 
laganbardor,  labbaychilarning  maqtovidan  o‗zini  saqlab  o‗ta  olsa‖
2
  chinakam 
insoniyligini namoyon qiladi.  
Islom  Karimov  bu  o‗n  fazilatni  rahbar  shaxs  ma‘naviyatini  shakllantirishdagi 
asosiy  elementlar  sifatida  taqdim  qiladi.  Bu  fazilatlar  inson  ma‘naviy  olami  bilan 
bog‗liq  tushunchalardir.  Ular  izchil  tarbiya  jarayonida  shakllantirilib  boriladi. 
                                                           
1
Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin  va  farovon hayot  – pirovard  maqsadimiz. 8-jild.-T.: ―O‗zbekiston‖ 2000.  - 
B.61-62.  
1
Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot – pirovard maqsadimiz. 8-jild.-T.: ―O‗zbekiston‖ 2000. - B. 
60.  
2
O‘sh manba -Б.60. 

---

103 
 
―Ma‘naviyat  haqida  gap  ketar  ekan,  -  deya  ta‘kidlaydi  Birinchi  Prezident,  -  men 
avvalo,  insonni  ruhiy  poklanish  va  yuksalishga  da‘vat  etadigan,  inson  ichki  olamini 
boyitadigan,  uning  iymon-irodasini,  e‘tiqodini  mustahkamlaydigan,  vijdonini 
uyg‗otadigan  qudratli  botiniy  kuchni  tasavvur  qilaman‖
3
  Mana  shu  poklaydigan, 
yuksaltiradigan  va  uyg‗otadigan  ―botiniy  kuch‖  nima?  U  inson  ongi  va  qalbidagi 
yaxshilik va imkoniyat tuyg‗ularidir.  
Rahbar shaxs ma‘naviyatini tashkil qiluvchi fazilatlardan tashqari yana insonga 
xos  illatlar  ham  bor.  Ular  rahbar  shaxs  ma‘naviyatini  shakllantirishga  to‗siq 
bo‗lmoqda. Misol uchun, professor E.G‗oziyev ana Shunday illatlardan quyidagi o‗n 
beshtasini ko‗rsatib o‗tadi:  
1.O‗zini-o‗zi boshqara olmaslik. 
2.
 
Shaxsiy qadriyatlardan putur kyetishi. 
3.
 
Shaxsiy maqsadning noaniqligi. 
4.
 
O‗zini-o‗zi kamol toptirishning izdan chiqqanligi. 
5.
 
Muammolarni hal qilish malakalarining yetishmasligi. 
6.
 
Ijodiy yondaShuvda nuqsonlarning mavjudligi. 
7.
 
Odamlarga ta‘sir o‗tkaza olmaslik. 
8.
 
Boshqaruv faoliyati xususiyatlarini yetarli darajada tushunmaslik.  
9.
 
Rahbarlik qilish malakalarining zaifligi. 
10.
 
Boshqalarni o‗qitish, ularga saboq berish, o‗rgatish uquvining yo‗qligi.  
11.
 
Mehnat jamoasini jipslashtirish qobiliyatining pastligi. 
12.
 
Yangiliklar bilan  o‗zgalar e‘tiborini jalb qilishga uquvsizlik. 
13.
 
Odamlar bilan  muomala qilish madaniyatining yo‗qligi. 
14.
 
Aql va farosat bobida sustkashlik. 
15.
 
Ishbilarmonlik qobiliyatining kuchsizligi
25
. 
Mamlakatimiz o‗z taraqqiyoti yo‗lida yangi ufqlar va maqsadlarga intilayotgan, 
jamiyatimizning  barcha  sohalarida  amalga  oshirilayotgan  islohotlar  yangi  bosqichga 
ko‗tarilayotgan bir paytda, eng avvalo,, rahbarlarning o‗z vazifasini halol va malakali 
bajarishga,  qolaversa,  fidoyiligiga  ko‗p  narsa  bog‗liq  ekanligini  ta‘kidlab 
o‗tmoqchimiz.  
Rahbar  kadr,  davlat  xizmatchisining  shaxsiy  sifatlari,  fazilatlari  makon  va 
zamonda shakllanadi. Hozirgi yangi, o‗tish davrida ilgari rahbar kadrlarda bo‗lmagan 
istiqlol davriga xos  fazilatlarni  tez shakllantirish uchun  ajoyib imkoniyatlar  mavjud. 
O‗zgarayotgan ijtimoiy muhit, ish uslubi, rahbarlik tarzi, talablari yangi tipdagi davlat 
mulozimlari,  rahbar  kadrlarni  tarbiyalash  uchun  zarur  bo‗lgan  ob‘yektiv  shart-
sharoitni  yaratdi.  Galdagi  vazifa  davlat  xizmatchilariga  qo‗yilayotgan  yangi 
talablarni,  ular  uchun  zarur  bo‗lgan  fazilatlarni  ilmiy  asoslab,  tahlil  etib, 
                                                           
3
Karimov I. O‗zbekiston XXI asrga intilmoqda. – T.: ―O‗zbekiston‖, 1999. -B.17. 
25
G‗oziev E. Rahbar faoliyatidagi nuqsonlarni bartaraf etish. // ―Xalq ta‘limi‖ jurnali, 2000. № 3. -B. 18-23.  

---

104 
 
umumlashtirib,  ma‘naviy-ma‘rifiy  tarbiya,  amaliy  tajriba  yordamida  maxsus 
shakllantirishdir.  Ana  shunda  davlat  xizmatchilari  tafakkuridagi  yangilanish  ular 
orqali xalqqa, demakki, har bir o‗zbekistonlikka etib boradi. Jamiyat tafakkuri tezroq 
yangilanadi, millat bir jonu bir tan bo‗lib, islohotlarni tezlashtiradi. 
Davlat  xizmatchilari  tafakkurini  yangilash  ikki  tomonlama  jarayondir.  U  bir 
tomondan,  yangi,  zamonaviy  davlat  xizmatchilariga  xos  fazilatlarni  maxsus,  ilmiy 
asosda  shakllantira  borishni  talab  qilsa,  ikkinchi  tomondan,  hamon  ba‘zan  o‗z 
ta‘sirini  ko‗rsatayotgan,  sobiq  sho‗ro  kadrlar  siyosatida  ―sinalgan‖  korporativ-
byurokratik  psixologiyani  siqib  chiqarish  talab  qilinadi.  Bu  ikki  jarayonni  parallel 
olib  borish  zarur.  Aks  holda,  yangi,  sog‗lom  tafakkur  eski,  ―sinalgan‖  tafakkurga 
―urilib‖,  chekinishi  mumkin.  Masalan,  davlat  manfaatini  o‗z  manfaatidek  ko‗rish  – 
davlat  xizmatchisi  faoliyatining  yetakchi  tamoyili  ekanligi  e‘tirof  etilsa-yu, 
boshqaruvda  uchrab  turgan  korrupsiya,  poraxo‗rlik,  ma‘muriy  buyruqbozlik, 
mahalliychilikka  qarshi  kurashilmasa,  ana  shunday  holat  ro‗y  berishi  mumkin. 
Ma‘lumki, shaxsiy manfaatlar, nafs ustuvorligiga qurilgan birlaShuv, uyushish kuchli 
bo‗ladi.  Chunki  shaxsiy  manfaat  ustuvorligi  davlat  organlariga  suqilib  kirib  olgan 
xudbin,  yulg‗ich,  ustamon,  laganbardor,  iqtidorsiz  shaxslarni  birlashtiradi.  Sobiq 
sho‗ro  tizimida  bu  birlikning  tamoyili  -  shaxsiy  sadoqat,  ―men  sizga,  siz  menga, 
davlatni esa qo‗ya turing‖ tarzida namoyon bo‗lib keldi. Shaxs – davlatdan, davlat – 
shaxsdan,  shaxs  –  o‗z  mehnati  mevalaridan  uzoqlashdi,  begonalashdi.  Shu  sababli 
murosasiz  tanqid  ostiga  olingan  shaxsiy,  guruhiy,  mahalliy,  qon-qarindoshchilik 
manfaatlarini  davlat  manfaatidan  ustun  qo‗yish  kabi  sobiq  sho‗ro  tizimida  qolgan 
zararli meros ba‘zi hollarda hamon o‗zini eslatib turibdi.  
Shaxsiy  manfaatdorlik  tamoyili  asosiga  qurilgan  bu  hodisalar  o‗ta  yashovchan. 
Masalan,  eski  sho‗ro  davridagi  ―qo‗shib  yozish‖  xodisasini  olaylik.  Qo‗shib  yozish 
uni  yozuvchilarga  nafaqat  jinoiy  daromad,  balki  mukofot,  soxta  obro‗  ham  keltirar 
edi. Boshqaruv organlari nazoratining sustligi ma‘muriy byurokratiya, rasmiyatchilik, 
odamlarning 
tashvish-muammolariga 
befarqlik, 
poraxo‗rlikning 
―gullab-
yashnashi‖ga  sharoit  yaratar  edi.  Bundan  na  davlat,  na  millat  yutar,  balki  shaxsiy 
manfaatdorlik asosida uyushgan guruhlar  tantana qilar edi.  
Demokratik  boshqaruv  tamoyillari  rahbar  shaxslardan  ma‘naviyatli  bo‗lishni 
taqozo  etadi.  Bu  masala  Birinchi  Prezidentimiz  Islom  Karimov  asarlarida  yetarli 
darajada yoritib berilgan.  Shunday qilib, Islom  Karimov tomonidan ishlab chiqilgan 
rahbar shaxs ma‘naviyati konsepsiyasi quyidagi xarakterli xususiyatlarga ega: 
1.
 Rahbar shaxs shunchaki boshqaruvchi emas, balki u tom ma‘nodagi yetakchi 
va  o‗zgalar  uchun  ibrat  namunasidir.  Bu  yetakchilik  va  ibratlilik  ishda,  axloqda  va 
faoliyatda bo‗ladi.  

---

105 
 
 2. 
O‗zbekiston boshqaruv ilmida rahbar shaxsning ma‘naviyatli bo‗lish g‗oyasi 
muhim  o‗rin  tutadi.  Bu  g‗oya  ma‘muriy-buyruqbozlik  boshqaruv  tizimidan 
demokratik boshqaruv tizimiga o‗tish asoslaridan biri bo‗lib xizmat qiladi.  
3.
  Birinchi  Prezidentimiz  Islom  Karimov  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  rahbar 
shaxs  ma‘naviyatini  Iste‘dod,  Izlanish,  Zamonaviy  bilimdonlik,  Vatanparvarlik, 
Yurtga  sadoqat,  Fidoyilik,  Professionalizm,  Mustaqil  dunyoqarash,  Iymon-
e‘tiqodlilik va Insoniylik fazilatlari tashkil qiladi.