|
Postindustrial sivilizatsiyani shakllanishi.
Tarix turli maqsadlarda op’rganiladi. Jumladan hozirni tushunish va лудфофлтш oldindan ko’rish uchun o’rganiladi. Tarixiy progressning o’n ikki ming yillik (mezolitdan boshlab) halqalari to’g’risida to’plangan bilimlarga asoslanib zamonning dolzarb muammolariga javob topish mumkin. Insoniyatni XX asr oxirida qamrab olgan, odatdagi turmushni buzib tashlagan bo’ronli o’zgarishlarning mazmuni va uning istiqbollari qanday? Dunyoda va mamlakatimizda mavjud bo’lgan qadriyatlardan nima o’tmishga ketadi, nima tarixiy meros va qadriyat sifatida kelajak avlodlarga uzatiladi va ming yillar davomida tugilgan tub yangiliklardan qaysilari hayotga qobil, kelajakda saqlanib haqiqatdan qoladi va yangi sivilizatsiyani skeletini tashkil qiladi.
Savollarga javob berib, boshda jamiyatni siklik dinamikasinian’analariga ularni kelajak taraqqiyotni yuz berishi mumkin bo’lgan manzaralarini umumiy baho beramiz. Keyin esa bu an’analar va manzaralar jamiyat piramidasini har bir qavatida qanday aks etishini ko’ramiz.
Jamiyatni sik;lik dinamikasida hozirgi zamon an’analari va лудфофл manzaralari. Hozirgi zamonni baholashda tarixiy yondashuvning afzalligi shundaki (tarix yuz berayotganda, keyin uni faqat o’rganish mumkin, lekin o’zgartirib bo’lmaydi) sodir bo’layotgan voqealarni uzoq bo’lmagan va uzoq o’tmishda o’xshashliklarni topish mumkin va tarixiy vaqt shaxalasi bo’yicha yuz berayotgan o’zgarishlarni mqiyosini baholash mumkin. Albatta o’xshashlik mutlaq dalil bo’la olmaydi. Har bir tarixiy voqea o’ziga xos va takrorlanmas-har biro dam indivudial va takrorlanmas bo’lganidek.
Postindustrial sivilizatsiyaga o’tish davrining mazmuni va tarixiy hajmlari.
Insoniyat hozirgi kunda o’tish davriga kirganiga shubxa yo’q. bu to’g’risida tarixiy dinamikaning uch asosiy parametrlari guvohli beradi: o’zgarishlar tezligi go’yoki buzilmas tuyilgan , yillar, o’n yillar hatto yuz yillarda shakllangan to’satdan bir necha oylar, hatto kunlarda tubdan o’zgaradi); ularning chuqurligi (siljishlar barcha qatlamlarda jamiyat piramidasining barcha qavatlari va barcha xonalarida kuzatiladi); geografik hajmlar beqiyos ( bu toshib-ko’pirayotgan o’zgarishlar girdobiga tortilmagan birorta mamlakatni ko’rsatish mumkin emas. Jadal va qiyinchilik bilan jamiyat hayotining barcha qirralariga tegib o’tgan keskin tushkunlik barcha odatdagi turg’un bo’lgan o’zgaradi, kelajak jamiyat azob bilan tugiladi..
Yaqqol ko’rinadiki, bu o’zgarishlar joriy yuz beradigan holatlarmuntazam mamlakt va qit’alarni larzaga keltiradigan, o’rta muddatli sikllardan farq qiladi va uning doirasidan chiqdi. Bu tarixiy o’zgarishlarni mohiyati va miqyosini qanday baholash kerak va bu o’tish davri qaysi tarixiy siklga tegishli? Bu savolga uch javobni berish mumkin.
industrial sivilizatsiya doirasida uzoq muddatli tarixiy sikllarni almashuvi yuz beradi.. –uning dinamikasidanavbatdagi bosqich.
Yetakchi texnologik, iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy ukladlar hukmron ilmiy, madaniy, mafkuraviy paradigmalar bir-birini almashtiradilar. Bunday holda industrial jamiyatning asoslari o’zgarmay qoladi, faqat ularni amalgam oshirishnishakllari va mexanizmlarigini o’zgaradi. Episentrda o’tish davri o’n yil atrofida bo’ladi va osadigan to’lqinni asoslarini ikki, uch o’n yillilarga tayyorlaydi; chekka hududlarda bu jarayon kechroq boshlanadi va yana uzoq muddatga cho’zilishi mumkin.
Ukladlarni almashayotgani ijtimoiy hayotning barcha sohalridagi aniqlangan ko`pgina o`zgarishlar bilan tasdiqlanadi. Ammo birinchidan to`ntarishning chuqurligi, uzoq muddatli sikllar uchun xos bo`lgan hodisalardan oshib ketdi: yuz yillar davomida shakllangan industrial sivilizatsiyaning asoslari darz keta boshladi. Ikkinchidan, kutilmagan o`tish davrining davomiyligi yarim asirlik sikllarga xos bo`lgan muddatlardan oshib ketdi. Ikki o`n yillik o`tsada, “yer osti qimirlashlari” va “vulqonni qaynashi” to`xtamadi. Shunday vaziyatda yanada miqyosi kattaroq ko`rinishdagi tarixiy sikllarga murojaat qilish lozim.
2.Insoniyat XX asrning so`ngi choragida postindustrial sivilizatsiyaga o`tish davriga kirdi; yuqori uzoq muddatli (sivilizatsiya) sikllarini almashuv jarayoni boshlandi. To`ntarishning chuqurligi va davomiyligi tushunarli bo`la boshladi. Industrial jamiyatning eng asoslari; ishlab chiqarishning mashinalashgan tuzumi, iqtisodiy va siyosiy hokimiyatning o`sib borayotgan konsentratsiyasi, odamni ulkan texnik, iqtisodiy va ijtimoiy siyosiy tizimlarni zarrasi, vintchasiga aylanishi – bularni barchasi o’tmishga ketadi.
Yangi postindustrial jamiyatni (sivilizatsiyani) asoslari tugiladi. Shunday holda ketayotgan sivilizatsiyani so’nggi fazasi va keladiganni birinchi fazasi vaqt bo’yicha to’g’ri kelib, o’tish davrini mohiyatini uzoq muddatli tarixiy siklning uzunligiga teng bo’lgan uning taxminan yarim asrlik davomiyligini mohiyatini belgilaydi. Ana shu bilan sivilizatsiya tushkunligi uzoqligi va nihoyasi mazmuni oldindan hal qilinadi. O’tish davri texnologiyalar, iqtisodiyot, ijtimoiy-siyosiy tuzumning aralashligi hamda jamiyatning barcha sohalarida bir-birini kuchaytiradigan tushkunliklar qatori bilan tafsiflanadi. Yangi jamiyatni tug’ilayotgan ukladlari (texnologik,iqtisodiy, ijtimoiy-iqtisodiy) va yangi sivilizatsiyani belgilarinio’zida olib boradi va o’tish davri bo’lib, ularni yetarlicha samaradorligi bo’lmagani, qiyin shakllanishi bilan shartlanadi, faqat ikkinchi tarixiy (uzoq muddatli siklda postindustrial sivilizatsiya o’zining shaxsiy asosida quriladi.
3. uchinchi tarixiy super siklga o’tish boshlanayotganidan guvohlik beradigan belgilar bor, qachonki bir-biri ortidan borayotgan sivilizatsiyalar triadasini qamrab oladi. Agarda keyingi ikki sivilizatsiya davomida shakllangan tarixiy shaklning jadallashuv sur’ati saqlanib qolsa (har bir keyingi bosqich oldingiga qaraganda 1,5 marta qisqaroq), yoki jadallashuv sur’ati 1,4 gacha qisqaradi, shunda navbatdagi super siklning vaqtinchalik doirasi ikki variantda 7 jadvalda berilgan ko’rinishda tasvirlanadi.
7-Jadval postindustrial sivilizatsiyalar almashuvining ritmi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
