O`zbekiston Respublikasining davlat tili o`zbek tilidir

88 -s MURAKKAB QO`SHMA GAP

Uch va undan ortiq sodda gaplarning mazmuni va grammatik jihatdan birikishidan tuzilgan qo`shma gap murakkab qo`shma gap deyiladi. Bu qo`shma gapning oddiy qo`shma gaplardan farqi shundaki, agar oddiy qo`shma gaplar tarkibida ikkita sodda gap kelsa, murakkab qo`shma gapning tarkibida uch va undan ortiq sodda gaplar o`zaro birikib keladi. Masalan: Biz shuni yaxshi bilamizki, millatlararo nizolar yaxsilikka olib kelmaydi. (Gazetadan)

Yillar o`tgach, yaxshilik urig`i unib chiqadi va biz undan manfaatdor bo`lamiz. Keltirilgan misollarning birinchisi ikkita sodda gapdan hosil bo`lgan (oddiy qo`shma gap) ikkinchisi esa ichta sodda gapdan tuzilgani uchun murakkab qo`shma gapdir.
Murakkab qo`shma gaplar qo`yidagi turlarga bo`linadi;
1. Ergashish yo`li bilan tuzilgan murakkab gaplar.
2. Bog`lanish yo`li bilan tuzilgan murakkab gaplar.
3. Bog`lovchi vositalarsiz tuzilgan murakkab gaplar.
4. Aralash yo`l bilan tuzilgan murakkab gaplar.


ERGASHISH YO`LI BILAN TUZILGAN MURAKKAB QO`SHMA GAPLAR

Tarkibidagi ikkitadan ortiq ergash gaplar mavjud bo`lib,bitta bosh gapga tobelangan murakkab gap bir necha ergash gapli qo`shma gap deyiladi.

Bunday ergash gaplarning bosh gapga bog`lanish usuli ikki xil:
1) to`g`ridan to`g`ri ergashish
2) ketma -ket ergashish.
1. Ergash gaplarning har biri mazmun va grammatik jihatdan biri ikkinchisiga tobelanmay, o`zaro teng holatda bosh gapga bog`lansa bu usul to`g`ridan to`g`ri ergashish deyiladi. Masalan: Mana bu kanal bitsa, yangi er ochilsa, paxta ham ko`payadi.Bahor kelsa, gullar ochilsa, yana avvalgiday tabiat gullar .(H.O.)






qachon? qachon?

Bunday yo`l bilan ergashish ikki xil bo`ladi:

1. Uyshiq ergash gaplar.
2. Uyshmagan ergash gap.
Uyshiq ergash gaplar tarkibidagi sodda gaplar bir xil so`roqqa javob beradi va bir turdagi ergash gap bo`ladi. Masalan: Kim o`ylasa onalarni, vatanni, kim mehnat qilsa, unda inson fazilati bor.Uyushmagan ergash gaplar tarkibidagi sodda gaplar harxil so`roqqa javob beradi. Masalan:
Tashqari hali yorug` bo`lsa-da, eshik yopilgani uchun, derazasiz hujra qop--qorong`i edi.(O.)






nima bo`lsa-da? nima uchun?

Har bir ergash gap to`g`ridan -to`g`ri bosh gapga bog`lanmasdan ikkinchisiga bog`lanib keyin bosh gapga bog`lansa ketma-ket ergashish deyiladi. Masalan: Yillar o`tib qancha suvlar oqib o`tsa ham, inson o`z ustozini unitmaydi.

Sulton daraxt bo`lsa, raiya tomir,
Tomirdan, ey-o`g`lim, daraxt kuch olur (S.Sh.)



э.g. э. g б.г.