O’zbekiston respublikasi xalqaro islom akademiyasi

Bola psixikasi va ongining rivojlanishi. Bola jamiyatning azosi, shaxs sifatida muayyan ijtimoiy muhitda kamol topar ekan, uning butun bilish jarayonlari, o’ziga xos xususiyatlari va ruhiy holatlari, ongi ham rivojlanadi. Ana shu rivjlanish natijasida uning psixikasi, ongi go’dakning dastlabki oddiy aks ettirish (enikos) tarzidagi sodda ongidan balog’atga yetgan insonlarga xos tevarak atrofni, borliqni, odamlarni aniq, yaqqol to’la va anglab aks ettirish darjasigacha rivojlanadi. Inson zotining turli jihatlarni o’rganish bilan bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi, oliy nerv faoliyati fiziologiyasi, gigiena, pedagogika, etnografiya kabi fanlar shug’ullangani kabi bolaning kamol topishidagi qonuniyatlarni, uning psixikasini, ongining o’sishini belgilovchi ijtimoiy omillar hamda psixologik mexanizmlarni, umuman, inson zotining tug’ilganidan voyaga yetgunicha psixik rivojlanishini psixologiya fanlari sistemasining alohida sohasi-bolalar psixologiyasi fani o’raganadi va tadqiq qiladi. Bolalar psixik rivojlanishini kuzatgan psixologlar (L.S.Vigotskiy, P.P.Blonskiy, A.Vallon, J.Piaji va boshqalar)ning aniqlashicha, mazkur rivojlanishning o’ziga xos xususiyatlariga ega bo’lgan (qulay) davrlari mavjud bo’lib, ular bolaning yashab turgan muhitda (bog’cha, oilada) tutgan o’rni, bilish jarayonlari, o’ziga xos xususiyatlari, holatlari, shaxsi va ongining rivojlanishi daraajasi bilan bog’liq bo’ladi.

Tadqiqotchilarning o’qtirshiga ko’ra, tabiat va jamiyatning qonunlari singari kamol topayotgan bola shaxsi rivojlanishining ham o’z qonunlari bor. Bu qonunlar psixologiya fanining maxsus tarmo’gi bolalar psixologiyasining predmetiga kiradi. Yosh davrlari psixologiyasi sohasi inson psixikasi faqat miqdor jihatdan emas balki sifat jihatdan ham rivojlanishi, takomillashib borishi va o’zgarishi haqidagi metadologik qoidaga amal qiladi. Shvetsariyalik psixolik olim J. Piaji (1896-1980) insonning kamol topishini bir necha davrlarga ajratib o’rganishni tavsiya qiladi:

1. 
   Bola – tashqi muhit – ma’lumotlarni qayta ishlash.
   
2. 
   Tafakkur: a) ijtimoiy davrgacha; b) ijtimoiy davr.
   
3. 
   Intellekt: a) sensomotor - 2 yoshgacha; b) operatsional davrgacha- 2-7(8) yoshgacha; c) yaqqol operatsiya davri- 7(8)-11 yoshgacha; d) rasman(formal)operatsiya davri 11(12)-15 yoshgacha.
   

Instinktiv ko’rinishlari: nafas olish, ovqatlanish, haroratdan ta’sirlanish va hakozolar sof holda namoyon bo’lishi bilan alohida ahamiyat kasb etadi. Mazkur organik (moddiy) ehtiyojlar chaqaloq uchun psixik o’sishning negizi vazifasini o’tay olmaydi, ammo ular birgalikda individning yashashini ta’minlaydi.

Inson ontogenezida uning 1 yoshdan 3 yoshgacha o’sish davri alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki bu davrda inson zotiga xos eng muhim sifatlar, harakter xususiyatlari, atrof-muhitga, o’zgalarga munosabat, xulq-atvor, tafakkur va ong kabi psixik aks ettirishning turli ko’rinishlari shakllanadi.

Yosh avlodni har tomonlama yetuk, axloqli, odobli kishilar sifatida kamol toptirish muhim vazifadir.Ma’lumki o’quvchilar shaxsini shakllantirish ishlarini na’munali yo’lga qo’yish uchun avvaloularning xarakter xislatlarini qanchalik tarkib topganligini aniqlash maqsadga muvofiqdir. Har bir o’quvchi axloqiy tushunchalarni qanday o’zlashtirganini aniqlamay ular bilan yakkama yakka munosabatga kirishish mumkin emas.