O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi xorazm viloyati xalq ta’limi boshqarmasi gurlan tumani xalq ta’limi bo’limi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

XORAZM VILOYATI XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI

GURLAN TUMANI XALQ TA’LIMI BO’LIMI

43-AYRIM FANLAR CHUQUR O`RGATILADIGAN VA CHET TILLARINI O`QITISHGA IXTISOSLASHTIRILGAN MAKTAB INTERNATI

MATEMATIKA fani o’qituvchisi O`razmetov Izzatning



2021 yil

YANGI MAVZU: Aralash kasrlar

MAQSAD:

DARSNING BORISHI:

1. 
   TASHKILIY QISM. Darsga tayyorgarlik ko’riladi. Daska va bo’rni tayyorlash. Davomat olish.
   
2. 
   O’TILGANLARNI TAKRORLASH.
   

1. 
   Kasr chizig’I nimani bildairadi? Kasr chizig’ bo’lish amalini bildiradi.
   
2. 
   Qnday qilib kasr bo’linma ko’rinisgida yoziladi? Kasrning surati bo’linuvchi, maxraji esa bo’luvchiga teng bo’ladi. Ya’ni
   

_{ } = k : n

3. 
   YANGI MAVZU BAYONI. O’tgan darsimozda kasr bo’lish amalini bildirishini o’tgan edik. Demak, to’g’ri va nato’g’ri kasrlarni bo’lish amali ko’rinishida yozish mumkin ekan.
   

Masalan: _{ } noto’g’ri kasrni quyidagicha yozish mumkin.

_{ } = 30 : 4 = (28+2) : 4 = 28 :4 + 2:4 = 7+ _{ } = 7_{ }

Chiqqan natija 7_{ } ga aralash kasr deyiladi. Bu yerda 7 – aralash kasrning butun qismi, _{ } - aralash kasrning kasr qismi deyiladi.

O’qilishi: Yetti butun to’rtdan ikki.

Har qanday noto’g’ri kasr natural son va to’g’ri kasrning yig’indisidir. Bunda natural son noto’g’ri kasrning butun qismi, to’g’ri kasr esa uning kasr qismi bo’ladi.

1-misol. _{ } noto’g’ri kasrni aralash kasrga aylantiring.

68 : 7 = 9 (5 qoldiq)

7-boluvchi (maxraj)

9-to’liqsiz bo’linma (butun)

5- qoldiq (surat) Shunday qilib, _{ } = 9 _{ }

Noto’g’ri kasrni aralash kasr ko’rinishida yozish uchun, uni surati maxrajiga bo’linadi, hosil bo’lgan to’liqsiz bo’linma arakash sonning butun qismi, qoldiqning maxrajda nisbati esa aralash sonning kasr qismi bo’ladi.

2-misol. 7_{ } aralash sonni noto’g’ri kasrga aylantiring.

7_{ } = _{ } = _{ } Javob: 7_{ } = _{ }

Aralash sonni noto’g’ri kasrga aylantirish uchun, uning butun qismi kasr qismining maxrajiga ko’paytiriladi, ko’raytmaga kasr qismining surati qo’shiladi, hosil bo’lgan yig’idi noto’g’ri kasrning surati qilig yoziladi, maxraj esa o’zgarmaydi.

4. 
   MUSTAHKAMLASH.
   

1-guruh. _{ } Noto’g’ri kasrni aralash kasr ko’rinishida ifodalang.

26:9 = 2 (8 qoldiq)

_{ } = 2_{ } Javob: 2_{ }

2-guruh. _{ } Noto’g’ri kasrni aralash kasr ko’rinishida ifodalang.

32:12=2 (8 qoldiq)

_{ } = 2_{ } Javob: 2_{ }

3-guruh. _{ } Noto’g’ri kasrni aralash kasr ko’rinishida ifodalang.

29:7 = 4 (1 qoldiq)

_{ } = 4_{ } Javob: 4_{ }

4-guruh. _{ } Noto’g’ri kasrni aralash kasr ko’rinishida ifodalang.

17:3=5 (2 qoldiq)

_{ } = 5_{ } Javob: 5_{ }

5-guruh. _{ } Noto’g’ri kasrni aralash kasr ko’rinishida ifodalang.

27:5=5 (2 qoldiq)

_{ }= 5_{ } Javob: 5_{ }

Endi aralash kasrlarni noto’g’ri kasrga aylantiramiz. Har bir guruh 2ta aralash kasr yozib, misollarni bir-birlari bilan almashadilar. Ishlangan misollarni qaysi gurun misollari bo’lsa o’sha gurun tekshiradi.

Misollar. 1) 3_{ } = _{ } =_{ } ; 2) 7_{ } = _{ } =_{ }

3) 6_{ } = _{ } = _{ }; 4) 2_{ } = _{ } = _{ }; 5) 12_{ } = _{ } = _{ }

V. UYGA VAZIFA. 593, 594

VI. BAHOLASH.

VII. YAKUNLASH.