O‘zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi

Tashqi monolog - so‘zlovchining tashqi nutqidir. Unda til imkoniyatlari harakatga keladi.

Atash ma’no - so`zning borliqdagi qanday narsa-hodisa, belgi-xususiyat, harakat-holat yoki miqdorni bildirishi uning lug`aviy (leksik), ya’ni atash ma’nosi. Atash ma’nosi so`zning o`zak, negizida bo`ladi. Ba’zi bir so`zda atash ma’nosi bo`lmaydi: lekin, bilan, va, ammo, uchun, sari kabi. Faqat mustaqil so`zgina atash ma’nosiga ega. Olmosh bundan mustasno. U o`zi almashtiradigan mustaqil so`zning atash ma’nosiga ishora qiladi.
Barqaror birikma – alohida rasmiylashgan, tarkibining barqarorligi bilan ajralib turadigan, yaxlitligicha qo`llanish xususiyatiga ega, tayyor holda mavjud, obrazli, jozibali, ma’no jihatdan shakllangan so`z bog`lanmasi. Maqol, matal, ibora, tasviriy ifoda barqaror birikma.
Bir ma’noli so`z. Bir ma’noli so`z – matn tarkibida ham, matndan tashqarida ham bir lug`aviy ma’noni bildiruvchi so`z. Mas., kompyuter, sinus, kelishik, olmosh so`zi. Bir ma’noli so`zga terminlar yaqqol misol.

Bir ma’noli so`z tilda kam va ilmiy, biror soha, kasb-hunar atamasini, shuningdek, yangi paydo bo`lgan so`zni o`z ichiga oladi.

Faol so`z - o`zbek tili lug`at tarkibining asosini faol so`z tashkil etadi. Bunday so`zni shu tilda so`zlashuvchi kishilar qanday shevaga, qaysi hududga, qaysi kasb yoki sohaga mansub bo`lishidan qat’i nazar, cheklanmagan darajada ishlatadi. Faol soz barcha so`z turkumida mavjud. Masalan: 1) fe’l: ishlamoq, kelmoq, olmoq, ko`rsatmoq, buyurmoq, saylamoq va hokazo; 2) ot: ota, ona, non, suv, stol, eshik, tog`, yer, shamol, radio; 3) sifat: shirin, achchiq, qizil, ko`k, katta-kichik, xunuk, go`zal; 4)son: bir, o`n,
Ko`p ma’nolilik – nutq jarayonida til birliklarining birdan ortiq ma’no bildirish hodisasi. Mas., kitob so`zi ko`p ma’noli so`z: 1) «varaqdan tashkil topgan va muqovalangan, bosma yoki qo`lyozma holidagi o`quv quroli»; 2) «katta hajmli asarning qismi, bo`limi”. Yoki qo`zichoq so`zi «qo`yning bolasi» va «aziz farzand» ma’nosiga ega. Ko`p ma’noli so`zlarda, qo`shimchalarda, iboralarda, tasviriy ifodalarda bo`lishi mumkin.
Leksema – so`zning gap tarkibidan tashqaridagi, grammatik qo`shimchasiz, alohida olingan ko`rinishi. Mas., kitob, o`qi, qizil, bir, ko`p, holbuki. Bular gap tarkibiga kirsa, so`zga aylanadi: 1.Kitob qiziqarli ekan. 2.O`qib chiqmoq bo`ldi odatim. 3.Bir gapirib o`n kuladi. 4.Holbuki, orzulardan judo ham bo`lganim yo`q. Leksemaning har bir so`z birikmasi, gap tarkibidagi ko`rinishi alohida so`z. Mas., tilimizda bitta kitob leksemasi bor. Lekin uning har bir so`z birikmasi yoki gapdagi ko`rinishi alohida so`z. Shuning uchun tilda leksema sanoqli, so`zning miqdori esa cheksiz.

Lug`at leksemani tavsiflaydi, so`zni emas. Aks holda kitobni, o`qidim, qizilroq so`zi ham lug`atda berilgan bo`lur edi

Leksika – (yun. lexis – so`zga oid, lug`aviy) tilshunoslikning tildagi so`z va ibora jami. Shuningdek, lug`at tarkibi – o`z va o`zlashgan qatlam, faol va nofaol so`z, so`zning qo`llanish davri va doirasiga ko`ra turini o`rganuvchi sohasi. Leksika ma’lum qonun-qoidaga bo`ysunuvchi izchil va murakkab tizim
Leksikografiya, ya’ni lug`atshunoslik lug`at va uning turi, turli lug`at yaratishning nazariy masalasini o`rganadi.