O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

 

---

 

37 

 

5

5

-

-

M

M

A

A

’

’

R

R

U

U

Z

Z

A

A

.

.

 

 

O

O

V

V

O

O

Z

Z

L

L

I

I

 

 

M

M

A

A

’

’

L

L

U

U

M

M

O

O

T

T

L

L

A

A

R

R

.

.

 

 

O

O

V

V

O

O

Z

Z

 

 

Y

Y

O

O

Z

Z

U

U

V

V

C

C

H

H

I

I

 

 

D

D

A

A

S

S

T

T

U

U

R

R

L

L

A

A

R

R

N

N

I

I

N

N

G

G

 

 

I

I

M

M

K

K

O

O

N

N

G

G

I

I

Y

Y

A

A

T

T

L

L

A

A

R

R

I

I

 

 

REJA: 

1. Ovozli ma’lumotlar. Tovush to’lqinlari. 

2. Ovozli fayllar formati.  

3. MIDI va raqamli ovoz: qulayliklar va kamchiliklar 

Tovush to’lqinlari – anologli signal.  Tovushlar dunyosi insoniyatni doimiy o’rab turuvchi muhitlardan 

biri.    Biz  turli  xil  darajadagi  tovushlarni,  masalan,  barglar  shitirlashi,  sharshara  tovushi,  qushlar  xonishi, 

hayvonlar  qichqirig’i,  inson    tovushi  kabi  tabiiy  ovozlar  bilan  bir  qatorda  insoniyat  tomonidan  yaratiluvchi 

musiqa ovozini ham hayotiy faoliyatimiz davomida doimiy eshitib turamiz.  

Raqamlashtirilgan tovushlar olami  –  axborot dunyosining navbatdagi  elementi  bo’lib,  biz quyida  ana 

shu jarayon bilan tanishib chiqamiz.  

Bu element tarixi ham juda uzoq yillarga borib taqaladi. Dastlab insoniyat shunday qurilmalarni ishlab 

chiqqanki, ular  yordamida tabiiy ovozlarni  chiqarishga harakat qilishgan, masalan, ov uchun turli jonjotlarni 

chorlash maqsadidagi harakatlarni bunga misol qilish mumkin. Yillar davomida insoniyat xotirasida saqlanib 

borgan ovozlar ketma-ketligini turli musiqa asboblarida ijro etishga o’rgandi. Sekin-asta musiqaning ham o’z 

“alifbosi”  paydo  bo’ldi,  birinchi  marta  bunday  “musiqa  alibosi”  Qadimgi  Misr  va  Messopotamiyada 

qo’llanilgan.  XVII  asrga  kelib  tartiblangan  musiqa  notalari  paydo  bo’ldi.  Asrlar  davomida  musiqani 

matematika  bilan  bog’lashga  uringan  insoniyat  hisoblash  texnikasining  rivojlanishi  bilan,  nafaqat  musiqani, 

balki  atrofimizni  o’rab  turgan  ixtiyoriy  ovozni  kompyuterlar  xotirasida  saqlash,  tahrirlash  va  ijro  etishni 

o’rgandi. Sekin-asta tovushlar dunyosi raqamli dunyo bilan bog’landi.  

Mutaxassislar ta’kidlashganidek, ovoz multimedianing eng asosiy elementlaridan biri hisoblanadi.  

Ovoz  ham  kundalik  hayotimizda  duch  keladigan  boshqa  fizik  hodisalar  kabi  to’lqin  tabiatiga  ega. 

Ovoz  to’lqinlari  ixtiyoriy  muhitda  –  gaz,  suyuqlik,  qattiq  jismlar  muhitida  ham  tarqalish  xususiyatiga  ega. 

Amaliyotda ko’proq atmosfera muhitida tarqaluvchi ovoz to’lqinlaridan foydalaniladi. Shu sababli ham ovoz 

to’lqinlari  –  bu  atmosferadagi  tarqalishiga  nisbatan  o’rganiladigan  jarayon  bo’lib,  uning  muhim  parametri 

tovush  chastotasi  –  tebranish  davriga  teskari  kattalik  hisoblanadi.  Tovush  chastotatalari  gerslar  (Gs)  da  yoki 

kilogers (1 KGs=1000 Gs)larda o’lchanadi.  Masalan, tovush chastotasi  20 Gs bo’lsa, bu 1 s  davomida 20 ta 

to’liq  tebranish  sodir  bo’lganini  bildiradi.    Tovush  chastotasi  bilan  to’lqin  uzunligi  –  bir  tebranish  davrida 

tovush  to’lqini  bosib  o’tishga  ulguradigan  masofa  (to’lqin  uzunligi  =  tovush  tezligi/tebranish  davri)  uzviy 

bog’langan.  Demak,  chastotaning  oshishi  bilan,  tovush  to’lqini  uzunligi  qisqaradi,  ya’ni  tebranish  davri 

qancha  qisqa  bo’lsa,  to’lqin  ham  shuncha  qisqa  masofani  bosib  o’tadi.  Ko’p  yillik  tadqiqotlar  eshitish 

sezgirligimiz  tovush  chastotasiga  bog’liqligini  ko’rsatib  berdi.  Eshitishimiz  mumkin  bo’lgan  tovushlar 

chastotasi  diapazoni  quyidagicha:  minimal  chastota 16...20 Gs, maksimal  18...20 KGs.  Bu diapazondan past 

chastotadagi  tovushlar  infratovushlar,  yuqorisi  esa  ultratovushlar  deb  yuritiladi.  Infratovushlarni  ham, 

ultratovushlarni ham insoniyat eshitish organlari qabul qilmaydi.