111
ko’rsatadi. Masalan mehnat jamoasidagi psixologik iqlim, manaviyat olami,
barqarormaslik, ijtimoiy ong ijtimoiy qadriyatlar, muayyan ananalar va odatlar
yangi azolarning harakterida ijobiy yoki salbiy o’zgarishni vujudga keltirishi
mumkun.
Ayrim hollarda ko’p chilikning taziyiqiga uchragan shahsda qatiylik,
adolatlilik singari xislatlar shaxsiy nuqtaiy nazar bo’shashib qoladi natijada unda
ikqilanish tuyg’isi paydo bo’ladi.
Yoshlik davri psixologik xususiyatlari haqida, ularning o’quv faoliyati
xususiyatlari, talaba va o’qituvchi o’rtasidagi hamkorlik, talabalarning ilmiy va
jamoatchilik faoliyatining xususiyatlarini aniqlash.
Hozirgi eng dolzarb muammolardan biri oliy ukuv yurtlaridagi ta’lim–tarbiya
ishlari samaradorligini keskin oshirishdan iborat.
Oliy o’quv yurtlaridagi ta’lim tarbiya jarayonlari samarali amalga oshirish
uchun talabalar bilan ukituvchilar urtasida uzluksiz ta’sir o’tkazish xukm surishi
lozim. Bu ta’sir utkazish umumta’lim maktabi ukituvchisi va ukuvchisi urtasidagi,
yoki litsey va kollej ukituvchisi va ukuvchilari urtasidagi munosabatlardan fark
qiladi, bu bir tomondan ular urtasidagi yosh xususiyatlaoriga, ijtimoiy – xukukiy
mavkelariga boglik bo’lsa, auditoriyada «ustoz-muallim» va «shogird-tinglovchi»,
tarzida, auditoriyadan tashkarida dustona, aka-uka, xatto «ota-bola»
munosabatlariga yakin dustona, dilkash bo’lishi maksadga muvofikdir. Lekin, shu
vaktgacha oliy maktab psixologiyasi, undagi talaba va professor–ukituvchilar
urtasidagi psixologik muxit chukur taxlil kilib chikilmagan.
Oliy o’quv yurtidagi ta’limning o’ziga xos xususiyatlari talabalargning
boshqa ijtimoiy guruxlar bilan mulokotga kirishish uchun muxim imqoniyat
yaratadi. Talabalik davrining asosiy xususiyatlaridan biri – ijtimoiy etuklikning
jadal surat bilan ro’yobga chikishidir.
Talabalik davri uspirinlikning ikkinchi boskichidan iborat bo’lib, 17-21 (25)
yoshni o’z ichiga oladi va o’zining xususiyatlariga ega. Mazkur pallada uspirin
o’ziga ruxiy inkiroz yoki tanglikni boshidan kechiradi, kattalarning turli rollarini
bajarishga
urinib kuradi, turmush tarzining yangi jixtlariga kunika boshlaydi.
112
Hozirgi fan-texnikaning rivoji bir tomondan axborotlar, ma’lumotlar olishni
kupaytirsa, osonlashtirsa, ikkinchi tomondan yoshlarda biror mutaxassislikka
intilish, mutaxassislikka oid bilimlarga barkaror intilish – kizikishning pasayishiga,
xatto yukolishiga olib kelmokda, chunki kat’iylik, ijodiy izlanish, irodaviy zur
berish urnini lokaydlik, faoliyatsizlik egallamokda. Boshqacha aytganda, ular
«tayyor axborotlarning kuli» ga aylanib xam kelmokdalar. Turmushda
kompьyuter, dipley, EXM, kalьkulyatorlar inson aqliy mexnatni engillashtiradi,
ularni aqliy zur berishdan xalos qiladi. Lekin bu kulayliklardan foydalana bilish,
yangiroklarini yarata bilish kerak-ku! Bu yordamchi vositalarning tugri, anik
ishlayotganiga kim kafolat beradi, ularni kim kanday tekshirish kerak. Albatta,
buni bugungi ukuvchi, talaba qilishi kerak-ku!
Talabaning maktab ukuvchisidan muxim farki shundaki, ufakat tinglovchi-
ukuvchigina emas, mustaqil ilm, xunar oluvchidirm (student–lotincha «mustaqil
shugullanuvchi degan ma’noni anglatadi).
Talabalarga mustaqil bilim olish, o’z faoliyatini o’zi tashqil qilish, o’z–o’zini
boshqarish, yangi goyalarni ishlab chikish va xokazolarni urgatishdir. Bu
vazifalarni amalga oshirishning asosiy omili – monologik ma’ruzadan dialogik
ma’ruzaga–mulokotga utishdir.
Psixologlarning tadkikotlari shaxs xayot tajribasini egallashda unda o’zligini
anglash vujudga keladi, jumladan, shaxsiy xayotining mazmunini anglashi, anik
turmush rejalarini to’zishi, kelajak xayot yo’lini belgilashi va xokazolar amalga
oshishini kursatadi. Talaba asta-sekin mikroguruxning notanish sharoitlariga
kunikib boradi, o’zining xak-xukuklari va majburiyatlarini bila boshlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: