O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi

ISHNI BAJARISH TARTIBI

1. Astronomik jadvallarda keltirilgan (Mamadazimov M. "Umumiy astronomiya" darsligi. T., Yangi asr avlodi, 2008 y) yulduzlarning paralakslardan foydalanib, yulduzlargacha bo’lgan masofalarni hisoblab toping .

2. Fizik va astronomik jadvallardan (M.Mamadazimov, B.Izbosarov, I,R. Kamolov. “Astronomiya” o’quv qo’llanmasi 71-72, 148-159 betlar) foydalanib, yulduzlarning harorati va radiuslarini hisoblab toping.
3. Yulduzlarning absolyut yulduz kattaliklarini bilgan holda ularning yorqinliklarini matematik usulda hisoblab toping va jadvallardagi qiymatlar bilan taqqoslang.
Nazorat savollari

1. 
   Yulduzlarning yillik parallaksi deb nimaga aytiladi ?
   
2. 
   Yulduzlarning nechta asosiy spektral sinflari bor ?
   
3. 
   Yulduzlarning spektral sinfi ularning qanday parametrlariga bog’liq ?
   
4. 
   Yulduzlarning o’lchamlarini aniqlashning qanday usullarini bilasiz ?
   
5. 
   Yulduzlarning yorqinliklari va radiuslari orasida qanday bog’lanish bor ?
   

Taklif: O’qituvchi ushbu laboratoriya ishini o’tishda darsning “Ekskursiya” (kechki yulduzlar osmonini kuzatish), “fanlararo bog’lanish” (fizika (optika)) usullaridan foydalansa, maqsadga muvofiq bo’lardi.


LABORAТORIYA ISHI-13


OPTIK ТELESKOPLARNING TUZILISHINI O’RGANISH

ISHNING MAQSADI: Teleskopni tuzilishini va uning optik kattaliklarini o’rganish.

KERAKLI ASBOB VA QO’LLANMALAR: Optik teleskop, linzalar, okulyarlar va boshqalar.
QISQACHA NAZARIYA

Teleskopning vazifasi – tekshirilayotgan osmon jismlaridan kelayotgan yorug`likni iloji boricha ko`proq yig`ish va (vizual kuzatishlarda) osmon jismlarining ko`rinma burchagini kattalashtirishdan iborat.

Teleskopning asosiy optik qismi obyektiv bo`lib, u manbadan kelayotgan yorug`likni yig`adi va uning tasvirini hosil qiladi. Agar teleskopning obyektivi linza yoki linzalar sistemasidan iborat, agar teleskop ob’ektivi faqat qavariq ko’zguli bo`lsa, u holda bunday teleskopni refraktor deyiladi, agar obyektivi botiq ko`zguli bo`lsa, bu holda reflektor deyiladi.
Teleskop yig`adigan yorug`lik energiyasi obyektiv o`lchamiga bog`liq. Obyektiv sirti qancha katta bo`lsa, bu teleskop orqali shuncha kuchsiz ravshanlikdagi yoritgichlarni kuzatish mumkin.
Maktab teleskopi ob’ektivining diametri D=100 mm va fokus masofasi F=1000 mm va bunday teleskopda m_T=12.1^m, ya’ni o’n ikkinchi kattalikkacha bo’lgan yulduzlarni ko’rish mumkin. Musaffo va tim qora tungi osmonda oddiy ko’zga bir vaqtning o’zida qo’rinadigan yulduzlar soni 3000 ta bo’lsa, maktab teleskopi bunday sharoitlarda 200000 yulduzni ko’rishga imkon beradi.
Agar teleskop vizual (ko’z bilan) kuzatishlarga mo’ljallangan bo’lsa, unda yana bitta linzacha qo’llaniladi. Bu linza ob’ektiv fokal tekisligi orqasiga shunday qo’yiladiki, uning fokusi ob’ektivning fokal tekislikda yotish kerak (1-rasm). Bu linzacha (odatda ikkita linzachadan iborat optik sistema) okulyar (ko’z) deb ataladi. Okulyardan chiqqan nurlar parallel bo’ladi va ko’z qorachiga tushadi. Okulyar shunday bo’lishi kerakki, ob’ektivdan o’tgan nurlarning barchasi undan ham o’tish kerak. Ob’ektivdan (u teleskopik sistemaning kirish qorachig’i deyiladi) o’tgan nur dastasi teleskopik sistema (ob’ektivokulyar) ning chiqish qorachigi (d) dan o’tish shart. Chiqish qorachigi ko’z qorachigidan () katta bo’lmasligi kerak. Shundagina vizual kuzatishlarda teleskopik sistema effektiv ishlaydi.