O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi

4-rasm. Yoritkichlarning yuqori va quyi kulminatsiyalari
Ma`lum φ geografik kenglikda botmaydigan M yoritkichning (4-rasm) ikkala kulminatsiyasi gorizont ustida ko`rinadi, chiqadigan va botadigan yulduzlarning (M₁, M₂, M₃) quyi kulminatsiyasi gorizont ostida, shimoliy nuqta ostida sodir bo`ladi. Osmon ekvatoridan janubga tomon uzoqda joylashgan yorikich M<sub>4</sub> ning ikkala kulminattsiyasi ham ko`rinmasligi mumkin (chiqmaydigan yoritkich).
Quyosh markaziinng yuqori kulminatsiya payti haqiqiy tush vaqti, quyi kulminatsiya payti haqiqiy yarim kecha deyiladi.


ISHNI BAJARISH TARTIBI

1. 
   O’zingiz yashayotgan shahar geografik kengligi uchun osmon yoritkichlarining gorizontdan balandliklarini aniqlang.
   
2. 
   Geografik xaritadan yoki globusdan foydalanib, turli shaharlarda osmon yoritkichlarining gorizontdan balandliklarini aniqlang.
   
3. 
   Osmon yoritkichlarining gorizontdan balandliklari turli geografik kengliklarda turlicha ko’rinishga ega bo’lishiga ishonch hosil qiling.
   
4. 
   Ushbu laboratoriya ishi bo’yicha yozma hisobot tayyorlang.
   

Nazorat savollari

1. 
   Yoritkichlarning turli geografik kengliklardagi sutkalik harakati qanday bo`ladi?
   
2. 
   Kulminatsiyalar deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Yoritgichlarning kulminatsiya paytidagi balandligi qanday bo`ladi?
   
4. 
   Yulduz geografik kengligi  bo`lgan joyda botmaydigan bo`lishi uchun uning og`ishi qanday shartni qanoatlantirishi kerak ?
   
5. 
   Kulminatsiyalar orasida o`tgan vaqt qanchaga teng?
   

Taklif: O’qituvchi ushbu laboratoriya ishini o’tishda darsning “Ekskursiya” (kuzatish), “Yalpi fikriy hujum” (oldindan olingan ma’lumotlarni eslash) hamda “o’quv konferensiya” (chunki talaba laboratoriyada ishlatiladigan ayrim ma’lumotlar bilan oldindan tanish) usullaridan foydalansa, maqsadga muvofiq bo’lardi.