O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Birinchidan,
diniy qarashlar o‘rtasidagi 
bo‘linishning kelib chiqishi. Umuman, har qanday dinda bo‘linish sabablari o‘zaro 
bog‘liq bo‘lgan turli jarayonlar ta’sirida paydo bo‘ladi. Masalan, diniy aqidalarning 
barqarorligi yoki kam o‘zgaruvchanligi sababli diniy aqida va jamiyatdagi ijtimoiy 
taraqqiyot (inson dunyoqarashidagi o‘zgarish) o‘rtasidagi tafovut sabab bo‘lmoqda. 
Bundan tashqari, diniy ta’limotning turli millatlar va elatlarning madaniyati, urf-odatlari 
va an’analariga moslashishi natijasida diniy ta’limotga bo‘lgan munosabat jarayonida 
ham bo‘linish yuzaga keladi. Natijada turli-xil kuchlar o‘rtasidagi manfaatlar tuqnashuvi 
yuzaga kelib, jamiyatning faol sub’yekti hisoblangan inson va uning qalbi zarar ko‘radi. 
Ikkinchidan, diniy e’tiqodning siyosiylashuvi.
O‘rta Osiyo arxiyepiskopi Vladimir shunday degan edi: «Din – samoviy ishdir, 
siyosat – dunyoviy ishdir, din peshvolarining siyosatga aralashishlari kerak emas, ular 
ta’lim-tarbiya berishlari lozim»1. Afsuski o‘z vakolati va darajasidan foydalanib, din 
sofligiga rahna solinishiga sababchi bo‘layotgan «peshvolar» ham topilmoqdaki, ularning 
faoliyati jamiyat va inson tadrijiyligiga faqat va faqat zarar keltirmoqda. Natijada ular 
orasidan еtishib chiqqan ayrim еtakchilar fikricha dinning siyosat va siyosiy hayotga 
betarafligi butunlay nojoizdir, ijtimoiy taraqqiyotga xizmat qiladigan diniy mafkurani 
ishlab chiqish, ijtimoiy hayotda din ustuvorligini ta’minlash eng to‘g‘ri yo‘ldir. Ming 
afsuski bunday qarashlar tarafdorlari hozirgi davrda turli yo‘nalishlardan inson ongiga 
ta’sir etib, nafaqat inson, balki jamiyat taraqqiyotiga ham jiddiy tahdid solmoqda. 
Uchinchidan,
din bayrog‘i ostida iqtisodiy imkoniyatlarni ochishga harakat qilish. Aslida 
dinning bo‘linishi ham siyosiylashuvi ham iqtisodiy imkoniyatlar bilan chambarchas 
bog‘liqdir. 
Masalan,
jahon dini hisoblangan buddaviylik ta’limoti jamiyatning kastalarga 
bo‘linishini inkor etadi. Ammo Hindistondagi ijtimoiy muhit (insonlar o‘rtasidagi tabiiy 
tabaqalanish) kastalarga bo‘linishni saqlab qoldi, buning natijasida buddaviylik davrida 
ham tabaqalanish o‘z kuchida qoldi. Mantiqan o‘ylab qarasak, bu jarayonda ham bitta 
asosiy sabab mavjud edi, ya’ni iqtisodiy manfaatning ustuvorligi.