O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Hind mutafakkiri M. Gandi 
ham diniy qoida va an’analarga sodiq qolgan holda 
diniy aqidaparastlik va ekstremizmga qarshi kurash olib borgan. Jamiyatning kastalarga 
bo‘linishini va ular o‘rtasidagi tengsizlikni qoralagan. Xotin-qizlarning tengligi va 
ularning haq-huquqi uchun kurashgan, ammo jamiyatdagi tabaqalanishni tugata olmadi. 
Xristianlik dini
tarkibida katolik, pravoslav, protestantlik yo‘nalishlarini paydo 
bo‘lishida nima sabab bo‘ldi! iqtisodiy manfaat va tafovutdan boshqa sabablar ikkinchi 
darajali hisoblanadi. Tarixiy fakt: o‘rta asrlarda aholi daromadning o‘ndan bir qismini 
soliq shaklida cherkovga to‘lagan. Ruhoniylar tushumlarni ko‘paytirish maqsadida 
xizmat to‘lovlari miqdorini oshirib borish bilan birga mansabni suiste’mol qilish, 
tamagirlik, poraxo‘rlik kabi vositalardan foydalanar edilar. Birgina misol, indulgensiyalar 
(lotincha ihduigehtia – rahm-shafqat degan ma’noni anglatadi) joriy qilib, uni sotishni 
keng yo‘lga qo‘yish asnosida katta iqtisod qilganlar. 
Islom dinidagi
ilk bo‘linish ham moddiy manfaatdorlikdan boshqa narsa emas. 
Xususan, VII asrning o‘rtalarida turli guruhlarning siyosiy hokimiyat uchun o‘zaro 
kurashlari natijasida paydo bo‘lgan bo‘linish zamirida ma’naviy barkamollikni saqlab 
qolish emas balki, hukmronlikka erishish asnosida iqtisod qilish yotganligi oddiy haqiqat. 
To‘rtinchidan, diniy e’tiqoddagi uzilish va sun’iy tarzda yondashuvning avj olishi. 
Tarixdan bizga ma’lumki, sharq mamlakatlarida so‘ngi ming yillik mustamlakachilik 

---

87 
siyosati ta’sirida o‘tdi. Buning natijasida insonlar e’tiqodida tom ma’nodagi еmirilish 
yuzaga keldi. Xususan, XX asrda dunyoning ikki tizimga bo‘linishi tufayli yuqoridagi 
muammolar (diniy e’tiqoddagi bo‘linish, turli manfaatlarni siyosiy-iqtisodiy tus olishi) 
bir oz (vaqtinchalik) ortga surildi. Ammo XX asrning oxirida kommunistik tuzum va 
mafkuraning mag‘lubiyati sababli oldingi muammolar yana qalqib chiqa boshladi. Ya’ni 
industrial davlatlar bilan rivojlanayotgan va qoloq davlatlar o‘rtasidagi ziddiyatlarning 
avj olishi natijasida mazkur muammolar turli ko‘rinishlarda, xususan din sohasida o‘ta 
keskin tus oldi. Buning oqibatida hech bir diniy qarashlarga to‘g‘ri kelmaydigan qarashlar 
(guruhlar)ni yuzaga kelishida zamin yaratildi.
Bugun dunyo taraqqiyoti shu darajaga еtdiki, endi mafkuraviy kurash, ma’naviy 
salohiyat еtakchi o‘ringa chiqdi. Endi qurol-yaroqlar emas, balki «fikrga qarshi faqat fikr, 
g‘oyaga qarshi faqat g‘oya» bilan kurashib olg‘a borish mumkin. Kimning mafkurasi, 
milliy g‘oyasi kuchli bo‘lsa, o‘sha еngib chiqadi. 
Mafkuraviy kurash bir jamiyat, mamlakat ichida ham, xalqaro va davlatlararo 
miqyosda ham davom etmoqda. 
Hozirgi vaqtda mafkuraviy vositalar orqali o‘z ta’sir doirasini kengaytirishga 
intilayotgan siyosiy kuchlar va harakatlar tobora keskinlashib bormoqda. Muayyan 
millat, jamiyat, davlatning tinchligi va barqarorligiga qarshi qaratilgan, siyosiy va 
konstitutsion tizimni zaiflashtirish va buzishga yo‘naltirilgan, fuqaro va jamiyat 
xavfsizligiga tahdid soluvchi mafkuraviy tajovuzlar keskinlashmoqda. Bunday tajovuzga 
qo‘l urayotgan yovuz kuchlar o‘z jirkanch maqsadlariga erishish uchun har qanday 
usullardan, odamlarning diniy, milliy hissiyotlari, hayotda mavjud bo‘lgan ijtimoiy-
iqtisodiy qiyinchiliklaridan, shuningdek, zamonaviy texnika, telekommunikatsiya 
vositalaridan ustalik bilan foydalanishga harakat qiladilar. Bugungi kunda ularning 
aholining ma’lum bir qatlamlari, ayniqsa, yoshlarning qalbi va ongini o‘zlariga ma’qul 
bo‘lgan g‘oya bilan egallashlari ya’ni buzg‘unchi g‘oyalar, diniy ekstremizm, axloqsizlik 
g‘oyalarini singdirish kabi g‘arazli maqsadlari xalqqa ayon bo‘lib bormoqda.