O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi nаvоiy vilоyat pedаgоg kаdrlаrni qаytа tаyyorlаsh vа mаlаkаsini оshirish instituti

Naqsh va uning turlari
Naqshlar buyumga, devorga yoki qanday joyning bezatilishiga qarab o‘ziga
xos turlarga bo‘linadi. Naqsh-arabcha tasvir, gul degan ma’noni anglatadi. U
elementlari ma’lum tartibda takrorlanadigan qush, hayvon o‘simliklar, geometrik
shakllar va boshqalarning ma’lum tartibda takrorlanadigan qush, hayvon
takrorlanishdan hosil qilingan. Ganch uymakorligida ishlatiladigan nashqlar
mazmuniga ko‘ra o‘simliksimon, geometrik naqshlarga gulli guruh, ramziy va
boshqa turlarga bo‘linadi. O‘simliksimon naqsh tabiatdagi barg, band, daraxt
shakllari asosidadir. Gulli guruh o‘simlik va geometrik naqsh elementlaridan tashkil
topgan.
Ramziy naqshlar kabutar, o‘rtoq bolg‘a, davlat gerbidan tashkil topadi.
Ota-bobolarimiz qadimiy obidalarni bezar ekinlar, zavq olish bilan bir qator
ular orqali o‘z orzu umidlarini ifoda etganlar. Amir Temur, Alisher Navoiy, Abu Ali
Ibn, Al Xorazmiy, Bobur kabi jahonga mashhur olim, shoir va naqqoshlar
binolarimizni kishilar xayolan o‘ziga tortuvchi, tabiatning go‘zal manzarasiga
monand naqshlar bilan bezashga chiqaranlar. Naqqosh ota-bobolarimiz inson
ruhiyatini juda chuqur va har taraflama o‘rganib, uylarni ajoyib naqshu nigorlar
bilan boyitganlar. Naqshlangan uyda kishilar xotirjam ruhiy osoyishtalik og‘ushida
bo‘lishi, uzoq umr ko‘rinishini donishmand bobolar asrlar davomida tajribada
sinaganlar.
ZARDO‘ZLIK SAN’ATI
Yosh avlodning har tomonlama kamol topishda estetik va badiiy tarbiya
alohida o‘rin tutadi. Bu tarbiyani amalga oshirishda maktablar va maktablardan
tashqari muassasalarda xalq amaliy san’atining keng tarqalgan turlaridan naqqoshlik,
kulolchilik, misgarlik, ganchkorlik, yog‘och uymakorlik, kashtachilik qatori milliy
zardo‘zlik ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Halqimizda quyidagi naqllar bor: “Hunardan risqing unar”, “Hunari yo‘q
kishining, mazasi yo‘q ishining” Respublikamizda ijtimoiy -iqtisodiy islohotlarni
amalga oshirishning asosiy omili bo‘lgan mutaxassis kadrlarni tarbiyalashninig
asosiy yo‘riqnomasi 1997 yil O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi IX sessiyasida
qabul qilingan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturida” kasb-hunar ta’lim tizimini
yangilashga katta e’tibor berildi.
Hozirgi kunda xalq amaliy san’atining eng ommaviy turlaridan biri bo‘lib
borayotgan zardo‘zlikdan umumta’lim maktablari, o‘quvchilar uylari va
saroylaridagi to‘garaklarda ish olib borilmoqda, lekin hozirgacha umumta’lim
maktablari va maktabdan tashqari muassasalarda zardo‘zlik to‘garaklari ishini rejali
amalga oshirish uchun xatto maxsus dassturning yo‘qligi ayrim qiyinchiliklarni
keltirib chiqarmoqda.

---

17
Zardo‘zlik san’atiga bo‘lgan muhabbatni uyg‘otish, o‘quvchilarga zardo‘zlik
san’ati va uning turlarini, har xil kompazisiyalar chizishni o‘rganish, ularda san’atga
xos ko‘nikma va malakalarni shakllantirish go‘zallikni xis qilish, mehnatga
muhabbatni tarbiyalash va kelgusida ularning kasb tanlashga yordam beradi.
Zardo‘zlik to‘garagi mashg‘ulotlari o‘quvchilarning yoshi, qobiliyati va bilim
darajasini hisobga olib, kichik o‘rta va katta guruhga bo‘lib o‘rgatiladi.
Bir yillik mashg‘ulotlar uchun kichik guruhda 144 soat, o‘rta va katta
guruhlarda 216 soatdan vaqt ajratiladi.
Mashg‘ulot o‘tadigan xona yorug‘ va toza bo‘lishi kerak: sinf taxtasi, har xil
stendlar, ko‘rgazmali tayyor liboslar, kerakli material-xom ashyolar bo‘lishi lozim.
Zardo‘zlik to‘garagini tasviriy san’at o‘qituvchisi zardo‘zi ustalar olib borishi
mumkin. Qatnashuvchilarni guruhlarga bo‘lishda har bir guruhda 5-6 ta o‘quvchi
bo‘lgani ma’qul. O‘quvchilarni zardo‘zlikda ishlatiladigan naqsh kompozisiyasin
ishlashda naqsh usullarini chizig‘i o‘rganish orqali ularning mustaqil naqsh tuzish,
ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ma’naviy go‘zallikni his qilish va oldingi
mashg‘ulotlarda olgan bilimlarini mustahkamlashga erishiladi.
Zardo‘zi naqsh kompazisiyasini ishlash uchun bir necha naqsh kompazisiyasi
chizib mashq qilinadi va eng yaxshisi tanlab olinadi. Yupqa qog‘oz yordamida
kartonga yoki charmga tushiriladi. So‘ngra gulbo‘ri qilinib, yoki qirqiladi.
Mashg‘ulot savol-javob, suhbat shaklida va amaliy ish tarzida olib boriladi, to‘garak
rahbari sinf taxtasidagi naqshni o‘quvchilarga tushuntirib, ulardan kamida 4-5 tasini
xohishiga qarab naqsh elementlarini chizdirib ko‘riladi kamchiliklar to‘garak
rahbari tomonidan to‘g‘irlanadi va maslahat beriladi.