O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi nаvоiy vilоyat pedаgоg kаdrlаrni qаytа tаyyorlаsh vа mаlаkаsini оshirish instituti

Ganchkorlik san’ati
Ganchkorlik san’ati va uning tarixi.
Ganchkorlik qadimiy san’at turlaridan biri bo‘lib, o‘z aksini dunyo
me’morchiligida jumlalan O‘rta Osiyo, Eron, Turkiya, Arabiston, Afg‘oniston va
boshqa Sharq me’morchiligida namoyon etib kelmoqda. Ayniqsa, O‘rta Osiyoda
yaratilgan asarlar o‘ziga xos badiyligi, kompozisiyasi va ishlanishi uslubi bilan farq
qiladi. U Samarqand, Buxoro, Qo‘qon, Marg‘ilon, Xiva, Shaxrisabz va boshqa
shaxarlardagi tarixiy obidalarni ko‘rish va Bezatishda ishlatilgan. Ganch
o‘ymakoligi san’ati asrlar davomida o‘ziga xos uslub bilan rivojlanib keldi. 3 asrda
Tuproqqal’aning serhasham saroy mexmonlari o‘yma ganj bilan bezatilgan.
Varaqshadagi topilmalardan 7-8 asrlardagi Buxoro saroy qoldiqlaridan namunalar
topilgan.
5-6 asrlarda naqqoshlik, yog‘och, tosh va ganj o‘ymakorligi yanada
rivojlanadi. Murakkab abstrakt tasvirni aks ettiradigan naqshlar paydo bo‘ddi. 8
asrda ganchkorlik san’ati yanada yuksaldi. Bunga Afrosiyobdagi topilgan ajoyib
ganch o‘ymakorligi ishlari misol bo‘la oladi XIV-XVII asrlarda ham binolarning
ichki qismlari bezatishda Ganchkorlik san’atidan foydalanilgan. Ganchkorlikning
gullab yashnagan davri XVIII asrning oxiri XIX asrning boshlari do‘ladida buyuk
ganj o‘ymakorlaridan Abdurahimov Hayotov, Usta Murod, Usta Fuzayl, Usta Nosir,
Usta Hoji, Hofiz, Usta Ibrohimov, Usta Sarvi, Polvonov Odamvoy, Usta Isdom Usta
Ikrom, Usta Jo‘ra, va boshqalardir.
Toshkent ganchkorlik maktabi ham o‘ziga xosdir. Bu maktabda naqshlar
jozibadorligi bilan ajralib turadi. Toshkent ganchkorlik maktabi namoyondalari
safida Usmon Ikromov, Toshpo‘lat Arslonqulov, Mahmud Usmonov, Anvar
Po‘latov, Umar Tohirov, Mirvohid Usmonov kabi qator etuk ustalar bor.
Samarqand butun dunyoga mashhur eng qadimiy shaharlardan biri bo‘lib,
erda ishlangan naqshlarning har biri o‘ziga xos maktabga ega. Boshqa ganchkorlik
maktabi naqshlaridan ajralib turadi va Toshkent naqshlariga o‘xshab ketadi. Usta
Anvar Muminov, Usta Tursunboy Ismoilov Shamsiddin G‘ofurov, Quli Jalilov va
boshqalar Samarqand maktabi ustalardir.

---

16
Har qanday binoni bezashda avval uning tuzilishiga mos ganch uymakorligi
turini ahamiyat egadir. Ganch uymakorligi, yirik uyma, chuqur uyma yassi uyma,
qirma zaminini ko‘zguli uyma zamini rangli uyma, chizma pardoz, panjarasimon
uyma, panjara hajmli uyma turlaridan iborat. Eng ko‘p uyma yassi uymadir.