O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

Samarqand viloyati bo`yicha sug`oriladigan yerlarda turli ekin 
turlaridagi tuproqlarda DDT va GXSG miqdori 
3-jadval
 
№ 
Turli ekin turlari 
tagidagi tuproqlar 
1994 
DDT 
mg/kg 
1998 
DDT 
mg/kg 
2002 
DDT 
mg/kg 
2006 
GXSG 
mg/kg 
2010 
GXSG 
mg/kg 
2013 
GXSG 
mg/kg 
1 
Hamma ekin turlari 
0,335 
0,133 
0,085 
0,003 
0,003 0,001 
2 
G`alla ekinlari 
0,342 
0,029 
0,088 
0,003 
0,003 0,001 
3 
Paxta 
0,241 
0,181 
0,069 
0,002 
0,003 0,001 
4 
Sabzavotlar 
0,665 
0,011 
0,028 
0,005 
0,002 0,002 
Ko`p yillik yem-hashak 
0,225 
O,158 
O,O53 
0,003 
0,003 0,000 
6 
Boglar 
0,127 
0,133 
0,095 
0,002 O,OO5 0,001 
7 
Uzumzorlar 
0,228 
0,182 
0,158 
0,009 
0,002 0,000 
Jadvalda DDTning eng katta miqdori paxtazorlar, uzumzorlar, bog`zorlar 
va sabzavotlarda ko`pligi ham ko`rinib turibdi. 1994-yili sabzavotlarda uning 
miqdori 0,665 mg/kg ga yetgan. Bu ruxsat etigan miyorga nisbatan 6,6 ko`p. 
Uzumzor, g`allakor va bog`zorlarda uning miqdori katta. So`zsiz tuproqlardan 
DDT turli yo`llar bilan ekinlar tarkibiga o`tadi. Bu to`g`rida juda ko`p 
adabiyot va materiallari mavjud. Masalan paxtadagi zararkunanda 
hashoratlarga sepilgan DDT katta miqdorda paxta tolasida chigitda va paxta 
moyida borligi aniqlangan.( 4-jadval) 
Paxta tozalash zavodida ishlaydigan ishchilar chang orqali DDTni yutadi. 
Kuzatishlar ishchilar orasida kamqonlik, o`pka kasali, oshqozon raki ko`p 
uchrashligi aniqlangan. Paxta moyi kunlik ovqatda ishlatiladi. Demak 
respublikamiz aholisi yil davomida paxta moyi orqali DDTni ham har kuni qabul 
qiladi. Buning oqibati qanday bo`lishini hech kim aytolmaydi. Lekin 
mutaxassislar prognozi bo`yicha DDT, GXSG va boshqa organik guruhdagi 
zaharli ximikatlarni sekin ta'sir qiluvchi bombaga tenglashtiradi. Paxta tolasi 
moyidan tashqari qoldiq zaharli ximikatlar uzumzor, sabzavotzorlar, g`alla 

---

53 
ekinlari hatto yem-hashak o`sadigan tuproqlarda ham miyordan ancha katta. 
Hozirgacha ming afsus, shu mahsulotlar zaharli ximikatlar borligi bo`yicha 
ekologik ko`rikdan o`tkazilmaydi. Bu nihoyatda dolzarb muammo bo`lib, 
hamma dehqonchilik cnahsulotlari turli xil ximikatlar borligi bo`yicha 
muttasil ekologik ekspertizadan o`tkazib turilishi lozim. GXSGning 
tuproqlardagi miqdori juda kam.