|
Xulosa
Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlik va barqarorlikni taminlashda xalqaro
tashkilotlarning rolini kuzatishga, aniqlashga va tahlil etishga bag’ishlab olib
borilgan quyidagi xulosalarga kelingan:
1. Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, Markaziy Osiyoga va ushbu
mintaqada vujudga kelgan yosh mustaqil davlatlarning tinch osoyishta yo’l bilan
barqarorlikka erishishlari uchun to’siq bo’lishi mumkin bo’lgan bir qator omillar
mavjud ekanligi aniqlandi. Bunday omillar qatoriga xalqaro terrorizm, diniy
ekstremizm va fundamentalizm, separatizm hamda mintaqa genofondiga salbiy
ta’sir etuvchi ekologik muammolar kiradi.
2. Markaziy Osiyo mamlakatlari mustaqillikning dastlabki kunlardanoq
o’zlarining tashqi siyosiy faoliyatini belgilovchi strategiya, tamoyillar va ustivor
yo’nalishlarini ishlab chiqdilar. Tashqi siyosiy faoliyat olib borish yo’lida eng
dolzarb va ustivor yo’nalishlardan biri sifatida esa mamlakat ichida hamda mintaqa
miqyosida xavfsizlikni va barqarorlikni ta’minlash masalasi belgilandi.
3. Markaziy Osiyo xavfsizligi va barqarorligiga tahdid soluvchi omillarga
qarshi kurashish yo’lida ushbu mintaqada o’zining yetakchilik mavqei bilan ajralib
turuvchi O’zbekiston Respublikasining o’rni alohida ahamiyat kasb etmoqda.
4. Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatadiki, Markaziy Osiyo mintaqasiga
nisbatan mavjud bo’lgan tahdidlar asosan janubda joylashgan qo’shni davlat
Afgonistondan esmoqda. XIX asr bo’sag’asida ushbu davlatning xalqaro terrorizm
markaziga aylanishi nafaqat Markaziy Osiyo mamlakatlariga, balki jahon
hamjamiyatiga ham tahdid solayotganligiga butun dunyo ahli guvoh bo’lmoqda.
Markaziy Osiyo davlatlari va jumladan O’zbekiston Respublikasi o’zining bor
imkoniyatlaridan foydalangan hamda xalqaro tashkilotlarni jalb etgan holda
Afgonistonda tinch yo’li bilan muammolar yechimini topish uchun o’z hissalarini
qo’shmoqdalar.
5. Markaziy Osiy mintaqasida mavjud bo’lgan dolzarb muammolardan biri
sifatida bu hududda yadro va yalpi qirg’in qurollarini saqlamaslik, sinovdan
53
o’tkazmaslik bilan bog’liq masalalar hisoblanadi. Qo’shni davlatlarda bu
sohadagi yutuq va kashfiyotlarni sinab ko’rish davom etayotganligi mintaqa
davlatlari mustaqilligi va barqarorligiga xavf solmoqda. SHu sababga ko’ra
O’zbekiston Respublikasi BMT bilan hamkorlikda, yadro qurolini batamom yo’qo-
tishni, yadro qurolini tarqatmaslik to’g’risidagi shartnoma samarali amal qilishini
va muddatsiz uzaytirilishini yoqlab chiqmoqda.
6. Tadqiqot jarayoni shuni ko’rsatdiki, Markaziy Osiyo mintaqasining
ijtimoiy-iqtisodiy holatiga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillardan biri sifatida
ekologik muammo ham muhim o’rin tutadi. Orol dengizining qurib borishi
mintaqada ko’plab ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni keltirib chiqarayotganini
kuzatish mumkin. SHu bois ham bu jarayonda yuzaga kelgan muammolarni
bartaraf etish yo’lida Markaziy Osiyo davlatlari va jumladan O’zbekiston
Respublikasi BMT, yeXHT, MDX va SHHTlarining mavjud imkoniyatlaridan
unumli foydalangan holda vaziyatni yumshatishga harakat qilib kelayotganini
ko’rishimiz mumkin.
7. Markaziy Osiyo respublikalari mustaqillikka erishgach o’z oldiga
rivojlangan mamlakatlar tajribasiga tayanib dunyoviy demokratik davlat qurish
yo’lini tanlashdi. SHu sababga ko’ra bugungi kunda ushbu mintaqa davlatlarida bir
vaqtning o’zida demokratik o’zgarishlar amalga oshirib kelinmoqda. Demokratiya
prinsiplariga rioya qilish va inson huquqlari himoyasini ta’minlash masalalarida,
Markaziy Osiyo mamlakatlariga asosan Birlashgan Millatlar Tashkiloti hamda
yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining faol ishtiroki yaqqol ko’zga
tashlanadi.
8. Tarixdan ma’lumki, Markaziy Osiyo mintaqasida joylashgan xalqlarning
tarixiy ildizi, dini, madaniyati, urf- odatlari va qadriyatlari bir- biriga yaqindir.
Ammo shunga qaramasdan tashqi omillar ta’siri ostida mintaqa xalqlari o’rtasidagi
nizolarni chiqarib, Markaziy Osiyo davlatlari o’rtasida siyosiy va millatlararo
to’qnashuvlarni keltirib chiqarishga qaratilgan harakatlar yuz berdi. Bunday holatni
Qirg’iziston Respublikasining O’sh viloyatida sodir bo’lgan voqealarda
ko’rishimiz mumkin. Bunday holatni oldini olish, mintaqadagi barqarorlikni
54
ta’minlashda
xalqaro
tashkilotlar tomonidan beg’araz gumanitar yordam
qo’li uzatilganligi ko’plab misollarda o’z tasdig’ini topdi.
SHunday qilib, Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlashda
xalqaro tashkilotlar va O’zbekistonning o’rni beqiyos ekanligini guvohi bo’ldik.
Bunday tashkilotlar qatorida eng avvalo BMT, yeXHT, MDH va SHHTlari alohida
o’rin tutadi va ularning har biri bilan mintaqadagi barcha mamlakatlar yaqin
aloqalarni amalga oshirib kelmoqdalar va kelgusida bunday aloqalarni yanada
rivojlantirish siyosatini olib bormoqdalar.
SHu bilan birga yuqorida keltirilgan xulosalarga asoslangan holda Markaziy
Osiyo davlatlari va xalqaro tashkilotlar o’rtasidagi hamkorlik aloqalarini yanada
jadallashtirish maqsadida quyidagi taklif va tavsiyalar berilgan:
- mintaqa xavfsizligi va barqarorligiga tahdidlar va chaqiriqlar mintaqaning
har bir davlati uchun bir xilda ta’luqli ekanligini hisobga olgan holda xalqaro
tashkilotlarni mintaqadagi iqtisodiy, ijtimoiy, milliy, demografik muammolarga
ayrim mamlakatlar manfaatlari nuqtai nazaridan emas, balki butun mintaqa
manfaatlari nuqtai nazaridan yondoshishga chaqirish zarur;
- narkotrafik va narkobiznesga qarshi mintaqa davlatlarining barchasi bor
imkoniyatlari darajasida kurashishlarini ta’minlashda SHHT salohiyatidan yanada
samarali foydalanish maqsadga muvofiq bo’lar edi;
- mintaqaga qo’shni mamlakatlar yadro quroliga ega bo’lganligi va shunga
harakat qilayotganliklarini inobatga olib, yadro qurolini tarqatilishi ustidan xalqaro
nazoratni yanada kuchaytirish masalasida xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik
aloqalarini kengaytirish zarur deb hisoblanadi;
- Markaziy Osiyoda suv resurslari va transchegaraviy daryolarning taqsimoti
masalasi mintaqadagi vaziyatni keskinlashtirishi ehtimolidan kelib chiqib, bu
muammoga ikki qutbli qarashlarni bartaraf etish, jahon hamjamiyatda ushbu
muammoga nisbatan xolis fikrlarni shakllantirish maqsadga muvofiq.
- Markaziy Osiyo mamlakatlarida demokratik va tarixiy o’zgarishlarni amalga
oshirish hamda ekologik muammolarni bartaraf etish jarayonlarida yevropada
55
Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining amaliy yordamlarini maxsus dasturlar
asosida amalga oshirilsa aniq maqsadlarga erishish imkonini yaratadi;
56
Do'stlaringiz bilan baham: | 
