O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

Adriana  Gelvetsiy  (1715-1771  y)  ishlarida  ham  tilga  olingan.  Ular  tarbiya  omillari- 
muhit va pedagogik ta’sir, shaxsiy va jamiyat manfaatlarining birligi masalalaridir.  
SHvetsariyalik  buyuk  pedagog  Iogann  Genrix  Pestalotssi  (1746-1827  y)  o’z 
faoliyatida  ijtimoiy pedagogik nazariyani va amaliyotni birlashtirgan va o’z mablag’lari 
evaziga yetimlar uchun uylar ochgan. 
XIX  asr  shunisi  bilan  xarakterliki,  bu  davr  mobaynida    ijtimoiy  pedagogikaning 
pedagogikadan  ajralishi  jarayoni  sodir  bo’lgan.  Ikkinchi  tomondan  uning  boshqa  fanlar 
psixologiya,    ijtimoiyogiya,  tibbiyot,  falsafa  kabi  fanlar  yaqinlashuvi  bilan    ham  ro’y 
bergan.  
XIX asr  ijtimoiy pedagogikaning asosiy yo’nalishlariga esa quyidagilar tegishli: 
1)   ijtimoiy  pedagogikaning  nazariy  asoslarini  ishlab  chiqish-  bu  uning  fan  bo’lishiga 
olib kelgan. Bu yo’nalishga mafkurani ham kiritsa bo’ladi.  
2)    Ta’lim  sohasidagi    ijtimoiy  pedagogik  faoliyat.  Gap    ijtimoiy  pedagogik  ta’lim, 
tarbiya  maqsadi va xarakteriga ta’siri haqida ketmoqda.  
3)   Xayriya  va  o’quv-tarbiya  muassasalarining  tuzilishi  bo’yicha    ijtimoiy  pedagogik 
faoliyat (Bazedovning “filantroplari”, Ouenning “yangi institut” konsepsiyalari); 
4)   ijtimoiy pedagogikaning harakat doirasining kengayishi, “nochor” va tanlab olingan 
bolalardan  tashqari  unga  boshqa  toifadagi  katta  yoshdagilar  ham  kiradi.  Asosiysi  
ijtimoiy pedagogika o’z faoliyatida davlat darajasiga chiqadi va o’z sheriklari bilan birga 
talablarini qonuniy rasmiylashtirishga erishiladi.  XIX asrning 60-70 yillarida Germaniya, 
Angliya, AQSHda ijtimoiy qonunchilik tizimlari yaratiladi.  
 Ijtimoiy  pedagogika  rivojlanishining  barcha  yo’nalishlarini  uning  eng  asosiy 
vazifasi-bolalarning huquqlarini himoya qilish birlashtiradi. Biroq XVIII-XI X asrlarda u 
avvallari  e’tiborsiz  bo’lgan  g’oyalar  bilan  to’ldiriladi.  Aniqrog’i,    ijtimoiy  pedagogika 
g’oyasi  nazariyasi  va  amaliyotida  birinchi  o’ringa  umuminsoniy  qadriyatlar  chiqadi.  
Ijtimoiy pedagoglarni birlashtirib turgan boshqa muhim g’oya tarbiya va ta’limning uzviy 
bog’liqligini anglash bo’ldi.  
Ingliz  faylasufi  va  pedagogi  Robert  Ouenning  ijtimoiy  pedagogik  faoliyati  bir 
qancha  qiziqarli  va  sermaxsul  tajribalardan  iborat.  Nyu-Lenarkda  “Inson  xarakterini 
tuzishni  yangi  instituti”ni  ishchilarning  turmush  darajasini  yaxshilash  uchun  yaratib,  u 
amaliyotda  ishlab  chiqarish  ta’limini  madaniyat  bilan  bog’lab  qo’ydi.  Jahonda  ilk  marta 
didaktik o’yinlar o’tkaziladigan, bolalarning jismoniy holati haqida g’amxo’rlik qiluvchi 
muassasalar u tomonidan tuzilgan. 
Ingliz  faylasufi  Gebert  Spenser  (1820-1903  y)  oilaning  shaxs  shakllanishidagi 
o’rni  haqidagi  ijtimoiy  pedagogik  g’oyalar  bilan  to’ldirilgan  asarlar  yaratgan.  Bu 
maqsadlarga  erishishi  uchun  u  qiziq  usulni  ilgari  surgan-Angliyaning  davlat  va  siyosiy 
tuzilmasini oila va maktab tomonidan imitatsiyalashuvi. 
XIX  asrning  ikkinchi  yarmidan  boshlab  pedagogika  va  ommaviy  tarbiya  tizimiga 
buyurtmalar kengayadi. Unga asta-sekin yoshlarni tarbiyalash, shuningdek  ijtimoiy xulq-
atvor  normalarini  buzuvchi  shaxslarni  qayta  tarbiyalash  kirgan.  Industiryalashtirish 
qishloq  axolisining  shaharga  ommaviy  migratsiyasini  keltirib  chiqardi.  Buyurtmaning 
kengayishini  keltirib  chiqargan  holat  yevropa  va  Amerika  mintaqalarining  ijtimoiy 
madaniy  jarayonlari  bilan  ham  bog’liq.  Qishloq  axolisining  shaharga  ko’chib  o’tishlari 

---

 
148 
g’ayriaxloqiy  xulq-atvor,  jinoyatchilik,  daydilikning  ko’payishiga  olib  keldi.  Ayniqsa, 
AQSHda  holat  nihoyatda  og’ir  edi.  Bu  davlatga  boshqa  kam  rivojlangan  davlatlardan 
axoli ko’chib kelishi bilan bog’liq. Ayni vaziyatda cherkov rolining susayishi kuzatildi. U 
shu  paytgacha  axloqiy  normalarning  ana’naviy  tashuvchisi  bo’lib  kelgan.  Biroq  u 
jamiyatning  yangi  ehtiyojlari  va  voqeliklarini  anglay  olmadi  va  ko’pgina  odamlar 
hayotida  o’zining  avvalgi  mavqeini  yo’qotdi.  SHu  bilan  birga  yevropada  milliy 
davlatchilikning  shakllanishi  va  Amerikada  millatning  yuzaga  kelishi  barcha  ijtimoiy 
qatlamlarda  muayyan  g’oya  va  qadriyatlarning  madaniylashuvini  talab  qilardi.  Bu  esa 
masalani  yechish  vositalarini  topishni  taq  azo  etardi.  XIX  asr  oxirida  mustaqil  fanga 
aylangan    ijtimoiy  pedagogika  rivojiga  aynan  shu  omil    vosita  bo’ldi.  Bu  paytda  esa 
nemis  pedagogi  Fridrix  Disterveg  tomonidan  faqatgina  XX  asrda  keng  qo’llanilgan  
ijtimoiy pedagogika  atamasi fanga kiritildi. 
Aynan  shu  vaqtdan    ijtimoiy  pedagogikaning  mustaqil  fan  sifatida  rivojlanishining