Nazorat topshiriklari: 1526 yildan keyingi Chexiyaning ijtimoiy xayotini aytib bering?
Chexiyaninng Gabsburglar tomonidan istilo kilinishi sabablarini aniklang?
1618 yilda Chexiyadagi kuzgolonning asl maksad va sabablarini kursatib bering?
Daniya va Shvesiyaning urushga kirish shart-sharoitlarini ochib bering?
Chexiyadagi birinchi seym kachon bulib utdi?
A) 1543 yilda
V) 1542 yilda
S) 1546 yilda
D) 1547 yilda
Ye) 1548 yilda.
Rus davlatining pozisiyalari nimalardan iborat edi?
A) Shvesiya imperatoriga karshi kurash.
V) Gabsburglarga karshi kurashi.
S) Rossiyaning Daniyaliklar ustidan xukmroligi.
D) A va V javob tugri.
Ye) Fransiyaga karshi chikdi.
Asosiy savol: 3. Vestfaliya sulxi va germaniyaning vayron bulishi.
Maksad: Vestfaliya sulxining yuzaga kelish shart-sharoitlarini tushuntirish, Vestfaliya kongressi imperiya knyazlarining boshka mamlakatlar bilan mustakil diplomatik alokalar urnatish xukuklarini ochib berish va oxir-okibatda Germaniyaning vayron bulishi sabablarini aniklash va Uttiz yillik urushning maksad va okibatlariga baxo berish.
Identiv ukuv maksadlari: Vestfaliya sulxining yuzaga kelish shart-sharoitlarini biladi.
Vestfaliya sulxining kayerda olib nima uchun olib borilishini tushunadi.
Germaniyaning Fransiya va Shvesiya tomonidan istilo kilinishining asl moxiyatini ochib beradi.
Uttiz yillik urushning maksad va okibatlariga baxo beradi.
3-asosiy savolning bayoni: aslida 1645 yilning iyunidayok boshlangan sulx muzokaralri Vestfaliyaning ikki shaxrida olib borilmokda edi. O s n a b r yu k d a imperator elchilari shved xukumati elchilari xamda german protestant knyazlari bilan M yu n s t ye r d a imperator elchilari fransuz xukumati bilan muzokaralar olib bormokda edilar. Muzokaralar 1648 yil kuzdagina tamom buldi. Vestfaliya sulxi natijasida goliblar ancha xududini uzlariga kushib oldilar. Shvesiya Garbiy Pomeraniyani va Sharkiy Pomeraning bir kismini, shu jumladan, Shtettin shaxri va Ryugen orolini, Vismar shaxrini va uning portini, Breayen arxiyepiskopligini (ammo Breayen shaxridan tashkari) va Verden yepiskopligini uziga kushib oldi. Shu bilan birga Shvesiyaga 5 million teler tovon tulandi. Fransiya Elzasini (Strasburg shaxridan tashkari) egalladi va Yukori Lotaringiya (Mes, Tul va Verden shaxarlari) ga bulgan xukuki uzil – kesil tasdiklandi. Germaniyaning uz ichida Sharkiy pomeraniyani, Magdeburg arxiyepiskopligini va boshka bir kancha viloyatlarni uziga kushib olgan Brandenburg; Luzasiya (Lujis yeri)ni uziga kushib olgan Saksoni, shimoli – garbda ba’zi bir kushni viloyatlarning yerlari xam kuliga utgan Braunshveyg va yukori Pfalsni egallagan Bavariya uzlarining yerlarini kengaytirdilar (bunga Bavariya gersogi xatto kurfyuristlik unvonini olishga muyassar buldi, bu-sakkizinchi kurfyuristlik edi. Vestfaliya kongressi imperiya knyazlaring boshka mamlakatlar bilan mustakil diplomatik alokalar urnatish xukuklarini tan oldi. Shu tarika Yevropa diplomatiyasi Germaniyaning siyosiy jixatdan balinib ketishini ma’kullaydi. Vestfaliy kongressining bu yerda eslatib utish lozim bulgan muxim diplomatik aktlardan yana biri shuki, Yevropada allakachonlardan beri mavjud bulgan, lekin shu vaktgacha rasmiy ravishda tanilmagan ikki davlatning mustakilligi e’tirof etildi. Bu davlatlar Shvesariya ittifoki bilan Gollandiya edi. Fransiya bilan Ispaniya urtasidagi urush Vestfaliya kongressidan keyin xam davom etdi va u fakat 1659 yilda Pireneya sulxidan keyingina tamom buldi.
Lyusen yonidagi jangdan keyin Vallenshteyn chexiyaga chekindi, u bundan oldin shu yerdan saksoniyaliklarni surib chikargan edi.Valenshteyn endi saksoniya kurfyurstini sulx tuzishga majbur etib, keyin shvedlarga karshi xujum boshlamokchi edi. Katoliklar ligasi Valenshteynning kuzga kurinarli muvaffakiyatlariga erisha olmaganiligidan foydalanib, imperatrni yana unga karshi kilib kuydi. 1634 yil boshida Valenshteyn kumondonlik vazifasidan olindi, sungra davlatga xiyonat kilishda aylandi va nixoyat, 1634 yilning 25 fevralida Liganing kursatmasi bilan ish kurgan bir gurux ofiserlar tomonidan Eger kal’asida uldirioldi. («Eger falokati»). Imperiya armiyasi shvedlar orasida intizom bushashib ketayotganligidan foydalanib, ularga 1634 yil 6 sentyabrda Nordligen yonida katti zarba berdi. Buning natijasida shvedlar Janubiy Germaniyadan surib chikarildi. 1635 yil baxorida imperator saksoniya kurfyursti bilan sulx tuzishga muvafak buldi. Yana Gabsburglarning omadi kelganday bulib kurindi. Ammo Rishelye endi Germaniyaga karshi ochikdan-ochik urushga kirishishga karor kildi. Fransiyaning urushga kirishishi (1635) Gabsburglar koalisiyasining axvolini kiyinlashtirib yubordi va bu koalisiyani tamomila maglubiyatga uchratdi.
Uttiz yillik urushda Fransiya bilan Shvesiya golib chikdi. Ular bu urushdan keiyn XVII asrning ikkinchi yarmi va XVIII asr boshlarida Yevropa diplomatiyasida yetakchi rol uynadi. Germaniya esa, aksincha, urush natijasida goyatda zaiflashib kolgan edi. Germaniya ancha territoriyasidan maxrum bulish bilan birga, uzok davom etgan urushda nixoyat darajada vayron bulgan edi, chunki urush asosan Germaniya territoriyasida olib borilgan edi. Mamalakat goyatda katta moddiy zarar kurdi. Urush keltirgan vayronalik tufayliGermaniya bir necha un yillargacha uzini unglab olomadi. Ba’zi oblastlarda, chunonchi, Saksoniya, Brandenburg, Pfals, Vyurtembergda axolining yarmi va xatto bundan xam kuprogi kirilib ketgan edi. Chexiyada 1618 yildagi 2,5 million axolidan 1650 yilga kelib atigi 700 ming kishi kolgan edi. Juda kup ekin yerlari xuvillar koldi va urmonlar bilan koplandi. Yuzlab kishloklar yuk bulib ketdi. Shvedlar Saksoniya va Chexiyadagi juda kup konlarni ishdan chikardilar, bu konlar kup yillargacha ishga solinmay keldi. German shaxarlaridagi savdo va sanoat urush vaktida yana xam kattikrok oksay boshladi.
Boshpanasiz kolgan va tirikchilik vositalaridan maxrum bulgan dexkonlar yordam surab feodallarga murojaat kilishga majbur buldilar.Bunday sharoitda krepostnoy xukuk urushdan avvalgidan kura xam tezrok avj olib ketdi. Sharkiy Germaniya asoratga tushgan dexkonlar
mamalkatiga aylandi, ular iktisodiy va siyosiy jixatdan tamomila uz pomeshchik-yunkerlariga karam bulib koldilar. «Endilikda pomeshchik-dvoryanlar kishlokning tanxo xujayini bulib koldi… Dexkonlarning eng sungi kuchlari xam sindirildi… Yana cheklanmagan xolati endi umumiy xol bulib koldi; endilikda erkin dexkonlar ok kargadek kamdan-kam uchraydigan bulib koldi».
