O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti umumiy tarix kafedrasi

Maqsad va vazifalari. Tadqiqotning bosh maqsadi O’rta Osiyo haqida hikoya qiluvchi grek va Rim adabiyoti namunalarini tahlil qilishdan iborat

- Vazifalari esa, Urta Osiyo xalqlarining og’zaki ijodiyoti juda qadim zamonlardayoq o’ziga xos ravishda rivojlanganligining asoslash,

- Sobiq Sho’ro tuzumi davrida ko’pgina tarixchilar tomonidan, O’rta Osiyo hudududida yashagan qadimgi turkiy halqlarning Yevro Osiyo cho’llaridan kirib kelganligi, va bu o’lkada xind-yevropa tillarida so’zlashgan elatlar yashaganligi kabi sho’rolar mafko’rasining yevrosentirizm nazariyasiga mos konsepsiyasini noto’g’ri ekanligini ko’rsatib berish;

- Shuningdek, turkiy halqlarga shahar madaniyati va sug’orma dehqonchilik rivojiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan ko’chmanchi varvarlar – buzg’unchi va yovvoyilar deb baho berilgan bahoni asossiz ekanligini ko’rsatib berish.

Og’zaki ijod namunalari bo’lmish «To’maris» afsonasi Gerodotning «Tarix» asaridan, «Shiroq» afsonasi esa Polienning «Harbiy hiylalar» kitobidan salmoqli o’rin egallagan. «Greklar o’zlarining go’daklik davrlari bilan, kishilikning mukammal va mumtoz namoyandalari sifatida, butun kishilik jamiyatining go’daklik davrini ifoda qiladilar Homer dostonlarini o’qirkan, kishilik dunyosi o’zining porloq go’daklik (faqat greklarnikini zmas) davrini xotirlaydi», deb yozgan zdi ulug’ rus tanqidchisi V. G. Belinskiy.

Haqiqatning asl ifodasiga ega bo’lgan bu so’zlar insoniyatning go’daklik davri­ni kuylovchi Homer asarlari naqadar bebaho ekanligini tasdiqlaydi. Hamma xalqlarning o’tmish davri bir-biriga o’xshash va mumtoz holda kechgan. Shuning uchun ham faqat o’zimizning emas, o’zga xalqlarning antik davrlariga ham qiziqish bilan qaraymiz.

Homer dostonlarida tasvirlangan voqyealar bizga yaqindan tanishdek, ular go’yo ona tariximiz haqida hikoya qilayotgandek tuyuladi. Jahonda grek adabiyotidan ma’naviy oziq olmagan bironta adabiyot topilmasa kerak. Antik dunyoning badiiy go’zalligiga asos solgan Homer ijodigina emas, shu bilan birga, Esxil, Sofokl, Evripid va Aristofan kabi so’z san’atkorlarining nodir adabiy durdonalari ham bitmas tuganmas badiiy estetik zavq manbaidir. Gesiod, Gerodot, Fukidid, Ksenofont kabi tarixiy nasrni go’zal sahifalar bilan boyitgan ulug’ iste’dodlarning mo’tabar nomlari ham biz uchun g’oyat qimmatlidir. Bu adiblarning asarlarida antik o’tmishning o’ziga xos qirralarini kuzatamiz.

Antik dunyoning yana bir go’zal badiiy sahifasi bo’lmish Rim adabiyoti ham yunon adabiyotidan oziq olib, uning ta’sirida rivojlandi, taraqqiy etdi. Shuning uchun ham Italiyada san’at mislsiz darajada yuksaldi, bu yuksalish go’yo qadim klassik zamonning shu’lasi bo’ldi—deyish mumkin. Antik davrning so’nggi bosqichi hisoblangan Rim adabiyoti ham insoniyatga olam-olam ma’naviy boyliklar in’om etdi.