O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti umumiy tarix kafedrasi

II. 2. Strabon, Arrian, Diodor va Poliyen asarlarida O’rta Osiyo xalqlarining tarixi haqidagi ma’lumotlar

Strabon
Strabonning o’n yettn kitobdan iborat «Geografiya» asari jahon adabiyotida o’zining munosib o’rniga ega. Asarda antik davrlarga oid juda boy materiallar bor. Bu materiallar ayniqsa tarixiy jihatdan qimmatlidir. «Geografiya» asari uz davri uchungina emas, bugungi kunda bizning zamondoshlarimiz uchun ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Shu tufayli bu asar­da Urta Osiyoning antik davrlari tasviri va Strabonning hayot yo’li haqida qisqacha to’xtalib o’tishni o’z oldimizga maqsad qilib qo’ydik.

Strabon eramizdan ilgarigi 64—63 yillarda Amasiya viloyatida tug’iladi. Yozuvchi Qora dengizdan yuz kilometr janubda, O’rta Yer dengiziga tomon cho’zilgan o’lkada tug’iladi³⁴.Amasiya jug’rofiy sharoiti qulay bulgan viloyatdir. Bir tomondan Qora dengiz, ikkinchi tomondan Urta Yer dengizi bilan tutashgan, tabiati go’zal bo’lgan o’lkalardan biri edi.

Shoh Mitridat II (eramizdan avvalgi 302—266 yillar) davrida Amasiya Pantiy viloyatinnig markazi edi. Shoh Fornak I (eramizgacha bo’lgan 184—157 yillar) davrida viloyat markazi Sinon shahriga ko’chiriladi. Amasiya avvalgidek muhtasham va qadimiyligini saqlab qoladiyu, birok bu shaharga endi avvalgidan kam e’tibor berila boshlaydi. Albatta, bun­day o’zaro toj-taxt urushlari Strabon yashagan davrgacha bo’lib o’tsada, Strabon bu tarixiy voqyealarning qanday kechganlignni to’liq o’rgangan edi. Bundan tashqari, shoh Nikomeda III (eramizdan avvalgi 74 yil), Mitridat IV (eramizdan ilgarigi 120—63 yillar), Lukull (eramizgacha 70 yil), Pompey (eramizdan oldingi 66 yil) davrlarida ham ko’plab qirg’in janglar bo’lib o’tadi. Bu jangu jadallar bevosita Amasiya shahri bilan bog’liq holda ro’y beradi. Bunday tarixiy voqyealarga boy shaharda Strabonning dunyoga kelishi favqulodda moziyning zulmat bulutlarp bilan qoplangan osmonida yulduz chaqnagandek bo’ldi.

Strabonning yoshligi ajoyib va g’aroyib voqyealarga boy, adoqsiz tarixiy hodisalar bo’ronida o’tadi. Strabon, Gerodotning memuar asarlarigina emas, shaxsi hayotlari, fidoiyliklari, pokizaliklari xam biz uchun ibrat-lidir. Sayohatlar ijod manbaidir. Sayohat tufayli tafakkur to’lqinlari mavj uradi. Yangi fikrlar, yangi so’z bunyodga ke­ladi. Bunday tafakkur xukmi, ijod hoknmligi alohida xalqlar uchungina emas, jahondagi ko’pgina xalqlar uchun birdek naf berishi mumkin. Strabon, Gerodot, Plutarx, Diodor mana shunday ilm nurini jahon aro taratgan adiblardir.

Bu adiblar o’z ijodlari bilan jahonni zabt etganlar. Shamshir ko’tarib emas, qo’llarida kalam tutib jahongirlik qilganlar. Qalam kuchi har qanday shamshir tig’idan ham o’tkir ekanligini antik davrlardayoq isbot etganlar. Shunday qilib ular o’zlari uchun mangu barhayot haykal yasaganlar.