O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Umumiy gipoteza
deb tabiat, jamiyat, bilish xodisalarining konuniyatlari xakida 
bildirilgan asosli taxminga aytiladi. Bunga misol qilib neftning kelib chikishining organik 
va noorganik tabiati xakidagi gipotezalarni, Erda xayotning paydo Bulishi, ongning kelib 
chikishi, ijtimoiy progress xakidagi farazlarni ko’rsatish mumkin. Umumiy gipotezalar 
borlikning mo’xim konuniyatlarini ochishga imkon bergani uchun, ilmiy nazariyani 
«ko’rish materiallari», deb xisoblanadi. Isbotlangach, Bunday gipotezalar nazariyalarga 
aylanadilar va ilmiy tadkikotlarning strategik yo’nalishlarini belgilab beradilar. 
Jo’z’iy (Xususiy) gipoteza 
ayrim faktlar, konkret predmet va xodisalarning kelib 
chikishi, Xususiyatlari xakidagi bildirilgan asosli taxminiy fikrdan iborat. Konkret 
jinoyatning motivi xakidagi so’d versiyasi, arxeologik kazishlarda topilgan 
predmetlarning tabiati, qaysi davrlarga oid ekanligi xakidagi taxminlar jo’z’iy gipotezaga 
misol Bo’ladi. 
Mantikda, yuqorida zikr etilib o’tilganidek, ishchi gipotezalar xam fark kilinadi. 
Ishchi gipoteza 
– tadkikotning dastlabki boskichida ilgari suriladigan taxmin Bulib, o’z 
oldiga o’rganilayotgan xodisaning sababini aniklashni maksad qilib ko’ymaydi; o’ faqat 
ko’zatish va eksperiment natijalarini tasvirlashga, tartibga solishga yordam beradi. 
Shunday qilib, gipoteza fikrlarimizning ko’rilishi, bilimlarimizning 
mavjud
Bulish va 
rivojlanish shaklidir. 
3. «Nazariya» termini keng ma’noda akliy bilish, tafakko’rni anglatadi, uni 
amaliyotdan fark qiluvchi faoliyat turi sifatida ifodalaydi. Tor ma’noda esa, nazariya 
ma’lum bir soxaga oid tasavvo’rlar, tushunchalar, goyalar, gipotezalarni sistemaga 
soladigan, predmetni ratsional tarzda anglashga imkon beradigan bilim shaklini bildiradi. 
Nazariyaning Bunday talkini ilmiy bilishda empirik va nazariy boskichlarning fark 
kilinishi bilan bog’liq. 
Èmpirik boskichda ilmiy faktlar to’planadi, o’rganiladi, sistemaga solinib, turli xil 
jadvallar, sxemalar, garfiklar to’ziladi; mo’ayyan bir umumlashmalar, Xususan, empirik 
tushunchalar, farazlar, empirik qonunlar shakllanadi. 
Ilmiy bilishning keyingi tarakkiyoti empirik bilish boskichida xosil kilingan, lekin bir-
biri bilan Bo’lgan alokasi xali aniklanmagan bilimlar o’rtasida munosabatlarni o’rnatish, 
ularni umumlashtirish, shu asosda yangi fundamental tushunchalar, umumiy qonunlarni 
yaratish, ilmiy bashoratlar kilish bilan o’zviy bog’liq. 
Bilishning Bu ikki boskichi o’rtasida zaro’riy alokadorlik 
mavjud
. Xususan, 
nazariyani yaratish empirik bilish jarayonida xosil kilingan predmetning ayrim tomonlari, 
Xususiyatlarini aks ettiruvchi tushunchalar, qonunlar, farazlar o’rtasida mantikiy 
alokalarni o’rnatishga, predmet xakida yaxlit tasavvo’r xosil kilishga, uning moxiyatini 
to’shuntirishga Bo’lgan extiyoj bilan belgilanadi.