O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'lim vazirligi

                           Jismoniy madaniyat darsining tuzilishi. 
 
Jismoniy tarbiya darslari bilan bog’liq masalalarning eng asosiylaridan biri bu 
darsning  tuzilishidir.  Darsning  tuzilishi,  dars  strukturasi  degan  atamalar  1940 
yillarda pedagogikaga kirib kelgan.  
Darsning  tuzilishi  –  bu  dars  qismlari  soni,  ularni  ketma  ketligi  va  mazmuni, 
davomiyligidir – deb ta’rif  berish mumkin. 
Darsni  tuzilishiga  oid  maxsus-ilmiy  adabiyotlarda  mutaxassislar  tomonidan 
turiga  fikrlar  bildirilgan.  Masalan  ba’zi  mutaxassislar  darsni  kirish  –  tayyorlov  – 
asosiy  –  yakuniy  qismlardan  iborat  deb  biladilar.  Yana  bir  qator  mutaxassislar 
jismoniy  tarbiya  darslari  tashkiliy  –  asosiy  –  yakuniy  qismlardan  iborat  deb 
hisoblanadi. 
Ammo bunday bahs – munozara va fikrlarga chek qo’yilgan. Bugungi kunda 
jismoniy  tarbiya  darslari  tuzilishiga  ko’ra  uch  qismdan  iborat  va  ular  darsning 
tayyorlov qismi, darsni asosiy qismi, darsni yakuniy qismi deb nomlanadi.  
Darsning  tayyorlov  qismida  o’quvchilarni  har  tomonlama  darsni  asosiy 
qismida  bajarilishi  lozim  bo`lgan  asosiy  vazifalarga  tayyorlab  olishdan  iborat 
bo’lib, bu qismga 8 – 12  minut, ba’zan ko’proq vaqt  rejalashtiriladi. 
Darsning  asosiy  qismida    o’qituvchi  tomonidan  tuzilgan  dars  ishlanmasiga 
ko’ra  sinfda  jismoniy  tarbiyadan  o’quv  dasturida  belgilangan  yangi  mashqlar 
uqtiriladi,  yoki  avval  o’qitilgan  mashqlar  takrorlanadi,  takomillashtiriladi. 
Jismoniy  tarbiya  darslarini  asosiy  qismi  uchun  25-30  daqiqa    vaqt  ajratilishi 
maqsadga  muvofiq    hisoblanadi.  Darsni  asosiy  qismini  tashkil  etish  turli  xil 
bo’lishi mumkin. Ya’ni jismoniy tarbiya bo’yicha DTS va o’quv dasturi bo’limlari 
(gimnastika,  yengil  atletika,  suzish,  kurash,  sport  o’yinlari,  harakatli  o’yinlar)  ni 

---

 
8 
o’quv materialini o’qitish darsni asosiy qismini turli usullarda tashkil etishni talab 
etadi. 
Darsni  yakuniy  qismi  uchun  3-5  daqiqa  sarflanadi.  Unda  darsni  asosiy 
qismida o’quvchilar olgan jismoniy nagruzka holati pasaytiriladi, yengil mashqlar 
bilan  yakunlanadi.  O’quvchilar  rag’batlantiriladi,  lozim  bo’lsa  tanbeh  beriladi, 
baholanadi  va  uyga  vazifa  beriladi.  Uyushgan  holda  dars  o`tilgan  joydan  chiqib 
ketiladi.  Dars  qismlarini  to’g’ri  tashkil  etilishi  darsni  uzluksizligini  va 
samaradorligini ta’minlashga katta imkoniyatlar yaratib beradi.  
         Boshlang‘ich  sinflarda  asosan  darslar  harakatli  o‘yinlar,  estafetali  o‘yinlar,  
gimnastika va yengil atletika mashqlari asosida tashkil etilishi ko‘zda tutilgan.