Oʻzbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti texnologik ta’lim metodikasi kafedrasi

Suv shimuvchanligini aniqlash. Suv shimuvchanlik — m a’lum harorat va vaqt mobaynida suv ichida turgan biror namunaga shimdi- rilgan suv miqdoridir. U mg yoki protsent hisobida ifodalanadi va tckshirilayotgan namunaning qanchalik g‘ovakli!igini bilish imkonini beradi.
Xuddi shunga o‘xshash plastmassalarning moy, benzin va bosh- qalarga chidamliligini ham aniqlash mumkin.
Oquvchanlik va ulami aniqlash usullari. Oquvchanlik material- ning m a’lum harorat va bosim ostida oqib, qolipni toMdirish xusu- siyatidir. U ni aniqlash uchun turli usullardan foydalaniladi.
Polimerlarning oquvchanlik darajasiga ko‘ra buyumlami pres- slash yoki quyish uchun kerakli solishtirma bosim topiladi. Solish- tirma bosim oquvchanlikka teskari proporsional bo‘lgan miqdordir. Oquvchanligi yuqori bo'lgan materiallardan murakkab shaklli va armaturali buyumlar olish juda qulay hisoblanadi.
Plastmassalardagi oquvchanlik polimerlarning tabiatx, toidiruvchining turi va miqdoriga hamda plastifikator, moylovchi modda va boshqa qo'shimchalarning mavjudligiga ham bog'liq.
Termoreaktiv press materiallarning oquvchanligi, Rossiya stan- darti bo'yicha «Рашиг» press-qolipda olingan steijenning uzunligini (mm) topishga asoslangan.
Termoreaktiv materiallarning qovushqoq-oquvchan xossalarini va qotish vaqtini Kanavsa-Seytlin usuli bilan ham aniqlash mumkin. Bu usullar qovushqoq-oquvchan holatdagi materialning siljish kuchlanishi, qovushqoq-oquvchan holatning davomiyligi, m ate­ rialning qotish vaqti, shuningdek, ular haroratining siljish va siljish tezligiga bog‘liqligini o‘rganishga asoslangan.
Termoplastik polimerlarning oquvchanlik ko‘rsatkichi suyuq- lanma indeksi (PTR, MI) degan tushuncha bilan ifodalanadi.
Suyuqlanma oqish ko'rsatkichi sifatida berilgan harorat va tegishli yuk bosimi ostida 10 minut davomida soplodan o‘tgan massa miqdori qabul qilingan, u quyidagi formula orqali aniqlanadi:
i = 10 • Q .
Bu yerda: Q — oqib tushgan polimer miqdori, g; 10 — siqib chiqarish vaqti, minut;
/ —miqdori bo‘yicha polimerning qayta ishlash dastlabki usuli.
Zichlaitish koeffitsiyentini aniqlash. A m alda k o ‘p incha kukunsimon, granula va tolasim on polimer m ateriallarni qayta ishlash jarayonida ularning zichlanish koeffitsiyentlarini topishga to ‘g ‘ri keladi.
Zichlanish koeffitsiyenti — ma’lum miqdordagi qoliplanadigan massani qoliplash vaqtida uning hajmining o‘zgarishini ifodalaydi.
Uchuvchan moddalar miqdori va namligini aniqlash. Buyum ko'rinishiga keltirilgan polim erlar tarkibida m a’lum m iqdorda uchuvchan moddalar va namlik bo‘lishi mumkin. Ularning miqdori qancha ko‘p bo‘lsa, buyum olish jarayoni shuncha qiyinlashadi.
Material tarkibidagi namlik va uchuvchan moddalar m a’lum massadagi polimerni quritish shkaflarida quritishdan oldingi va ke- yingi massalaming ayirmasiga qarab aniqlanadi.
Polimerlarning termo-mexanik egri chizig‘i. M a’lumki poli­ merlar harorat ta ’sirida shishasimon, elastik va oquvchan holatlarda bo‘ladi. Bu holatlar qayta ishlash sharoitini belgilashda m uhim rol o‘ynaydi hamda olingan buyumlarni ekspluatatsiya qilish sharoitini ham belgilaydi. Shuning uchun polimerlar turli maxsus qurilmalarda polimer deformatsiyasi harorati ta ’sirida o‘rganiladi va haroratga bog‘liqlik grafigi chiziladi. Bu grafik «Termomexanik egri chiziq» deb ataladi.