O’zbekiston respublikasi xalq ta’lim vazirligi muqimiy nomidagi qo’qon davlat pedagogika instituti boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi

4-mavzu: IMLO QOIDALARI.  

UNLI VA UNDOSHLAR IMLOSI 

 

Tayanch tushunchalar: tovush va harf, ochiq bo‘g‘in va yopiq bo‘g‘in, old 

qator  unli  va  orqa  qator  unli,  tor  unli va keng unli, jarangli undosh, jarangsiz undosh, 

portlovchi  undosh,  sirg‘aluvchi  undosh,  ovozdor  undosh,  til  oldi  undoshi,  qorishiq 

undosh, burun undoshi, tutuq belgisi. 

 

 

R E J A: 

1.  Imlo qoidalarining  qisqacha mazmuni. 

2.  Unlilar  imlosi. 

3.  Yonma-yon keladigan  unlilar  imlosi. 

4.  Undoshlar imlosi. 

5.  Yonma-yon keladigan  undoshlar imlosi. 

6.  Tutuq belgisining  ishlatilish  o‘rinlari. 

 

Imlo  qoidalari  –  savodxonligimiz  asosidir.  Darhaqiqat  imlo  qoidalarini yaxshi  

o‘zlashtirmasdan turib savodxonlikka erishib bo‘lmaydi. So‘z va morfemalarni to‘g‘ri 

yozish  uchun  ma‘lum  bir  qonun-qoidalarga  tayaniladi.  Shu  maqsadda  imlo  qoidalari 

yaratiladi.  Davr  talablari  asosida  imlo  qoidalari  takomillashib,  o‘zgarib  boradi.  1930 

yilda  lotin  yozuvi,  1940  yilda  kirill  yozuvi  uchun  imlo  qoidalari  ishlab  chiqilgan. 

1956  yil  4  aprelda  ―O‘zbek    orfografiyasining  asosiy  qoidalari‖  tasdiqlanib,  amalda 

qo‘llanishga  joriy  qilingan.  Shundan  beri  o‘tgan  vaqt  davomida  ushbu  imlo 

qoidalariga  rioya qilib  kelindi.    

Harflarning  imlo  qoidalarini  tuzishda  tovushning  fonetik  tavsifi  hamda  uning 

ayrim  imloviy  xususiyatlari  e‘tiborga  olinadi.  Masalan,  a,o,i,u  unlilarining  imlo 

qoidalarida  yuqoridagi  har  ikki  xususiyat  o‘z  ifodasini  topgan  bo‘lsa,  o‘  va  e 

unlilarining  imlo  qoidalarida  faqat  tovushlarning  fonetik  tavsifi  tamoyiliga 

asoslanilagan.   

Harflar  imlosi  1-qoidadan  32-qoidagacha  davom  etadi.  Bunda  1-6-qoidalar 

unlilar  imlosi,  7-qoida  yonma-yon  kelgan  unlilar  imlosi,  8-30-qoidalar  undoshlar 

imlosi,  31-qoida  yonma-yon  kelgan  undoshlar  imlosi  va  32-qoida  tutuq  belgisining 

qo‘llanishi  qoidalaridan  iborat.