O'zbekiston respublikasi

Davlat ta’lim standartlari - kadrlar tayyorlash sifatiga, ta’lim mazmuniga qo‘yiladigan talablarni; ta’lim oluvchilar tayyorgarligining zarur va etarlicha darajasini hamda ta’lim muassasalarini bitiruvchilarga qo‘yiladigan malakaviy talablarni; o‘quv yuklamasining earur hajmini; ta’lim muassasalari faoliyatini va kadrlar tayyorlash sifatini baholash tartibi va mexanizmini belgilaydi. (DTS to‘g‘risidagi Nizom, «O‘zbekiston ovozi» gazetasi, 1998 yil 6 yanvar soni).


Xar bir o‘quv fani uchun o‘quv dasturi tuziladi. O‘quv dasturi o‘quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. O‘quv dasturi xar bir o‘quv fanining o‘qitish uchun ajratilgan bilim xajmi, tizimi va g‘oyaviy-siyosiy yo‘nalishini aniklab beradigan davlat xujjatidir.

O‘quv dasturi quyidagi bir qator qoidalarga amal qilgan xolda tuziladi.

1.Dasturning qat’iyligi. O‘quv dasturlari jamiyatimiz taraqqiyotining har bir boskichida fan, texnika, ishlab chiqarish hamda ijtimoiy munosabatlar soxasida erishilgan darajani aks ettirishi lozim. Bu, ular xar yili kurib chiqilishi kerak, degan gap emas, aksincha, hamma o‘quv fanlariga oid dasturlarning bir necha yillar mobaynida kat’iy bo‘lishiga erishmok darkor. Dasturning qat’iyligi kat’iy dasturlar ishlab chikish uchun katta ahamiyatga egaki, bu darsliklar uzok yashashi va o‘quv jarayonida o‘zok foydalanishi kerak.

2. O‘quv dasturida ilmiylik qoidasi.

Dasturga borlikni anik, haqqoniy aks ettirgan, ilmiy jihatdan tekshirilgan ishonchli materiallar kiritiladi.

Ilmiy bilimlarning tobora rivojlanib borishi va uni ishlab chiqarishda tadbik etilishiga doir ma’lumotlar maktab o‘quv fanlarga ham o‘zgarishlar kiritishga olib kelganidek, o‘quv dasturidagi ayrim eskirgan masalalar o‘quv fanlaridan chikarib tashlanadi.

3.O‘quv materiallari mazmunini to‘g‘ri tanlash. Fan materiallarini tanlashda unda isbotlar, misollar, mantiqiy umumlashma va xulosalarning to‘g‘ri uygunlashuviga alohida e’tibor beriladi. Aniq misollar bo‘lmasa o‘rganilayotgan hodisalarni nazariy jihatdan tushunish mumkin emas.

4.Nazariyaning amaliyot bilan birligi qoidasi. O‘quv dasturida nazariyaning amaliyot bilan birligi qoidasi, birinchi navbatda, eng avvalo, ilmiy bilimlarning turmushda, ishlab chiqarish amaliyotida tutgan urni kursatib beriladi. Ilmiy bilim kunikma va malakalarning o‘zaro mustahkam bog‘liq bo‘lishi hamda ta’lim jarayonidagi nazariy ma’lumotlarning amalda qo‘llanib borish jarayonida o‘z aksini topadi.

5.O‘quv dasturlarida tarixiylik qoidasi. O‘quv dasturlari tarixiylik qoidasiga asoslangan xolda to‘ziladi. Bunda o‘quv fanlarining xarakteri nazarda tutiladi. Masalan, tarix fanini o‘qitishda tarixiy voqealar izchillik va xronologik tarzda bayon etilsa, matematika, informatika, fizika va boshka qator fanlarni o‘qitishda fan olamidagi ma’lum bir ilmiy xodisa, qoida va qonunlarning paydo bo‘lishi, uning kelajak istikboliga oid ma’lumotlar berib utiladi.

6.Dastur ikki usul bilan: ketma-ket (muntazam) va konsentrik (markazlashgan) tarzda joylashtirilishi mumkin.

Ketma-ket joylashtirilganda o‘quv materialining har biri keyingi qismi avvalgi qismining davomi bo‘ladi, har bir qismdagi materialning mazmuni uning mazkur oliy sinf o‘quvchilariga tushunarli bo‘lishini hisobga olgan holda to‘la yoritiladi.

Ta’lim mazmunining oydinlashtirilishida o‘quv adabiyotlarining roli katta. Ular o‘quvchilar egallashi kerak bo‘lgan bilim, ko‘nikmalarning asosiy manbai bo‘lib xizmat qiladi.

O‘quv adabiyotlari – muayyan ta’lim turi (yo‘nalishi yoki mutaxassisligi) o‘quv rejasida qayd etilgan fanlar bo‘yicha tegishli o‘quv dasturlari asosida zarur bilimlar majmuasi keltirilgan, o‘zlashtirish uslublari va didaktikasi yoritilgan (shu jumladan, xorijiy tarjimalar) manba bo‘lib, ikki xil shaklda tayyorlanadi: