О‘zbekiston respublikasi

II BOB. PREDLOGLARNING BOSHQARUVI

2.1. Predloglarning morfologiyasi

Predlogalar (lotin tilidan pra: old, oldinda va ponere: “qoʻymoq, turmoq” ma’nosini anglatadi. Ular otlarga, olmoshlar hamda sifatlarga oʻxshab turlanmaydi, sifat va ravishlardek darajalanmaydi, balki boshqa soʻzlar bilan birikib, yangi soʻzlarni yasaydi.

Birinchi oʻrinda predloglar artikel bilan birikib keladi. Ikkinchi oʻrinda fe‘l old qoʻshimchalari va olmosh ravishlar bilan birikadi. Bunday holatlarda u predlog boʻlib kelmaydi, ammo uning ma’nosi oʻzgarmaydi.

Predloglar qadimda oʻrin ravishlari sifatida qo‘llanilgan. Ular rivojlanib turli xil ma’no kasb etgan. Hozirgi vaqtda yangi predloglar quyidagicha yasalgan:

Ravishlardan paydo boʻlgan predloglar – an, auf, aus, bei, mangels, rechts, längs nach rechts fahren x rechts des Rheins

Ot soʻz turkumidan paydo boʻlgan predlogalr– dank, trotz, wegen, kraft, zeit die verlorene Zeit x zeit seines Lebens

Sifatlardan paydo boʻlgan predloglar – gleich, südlich, unweit, voll, frei, zuzüglich frei sein x frei deutsche Grenze

Sifatdoshlardan paydo boʻlgan predloglar – entsprechend, betreffend, währen einem Angelstellten entsprechen x entsprechend Ihrem Angebot [10,239].

Predloglar yordamchi soʻz turkumiga kiradi, gapda mustaqil holda qoʻllanmaydi va gap boʻlagi boʻlib kela olmaydi. Predlog oʻzi boɡʻlanib kelgan soʻzni boshqa soʻz bilan sintaktik boɡʻlaydi. Predloglar ot, sifat yoki ravishlar bilan boɡʻlanib, oʻrin-joy, payt, sabab, modal, vosita kabi aniq munosabatlarni ifoda etadi: a) Oʻrin- joy ma’nosini ifoda etadigan predloglar wo? – qaerda?, wohin?- qaerga?, woher?-qaerdan? degan soʻroqlardan biriga javob boʻlib keladi. Quyidagi predloglar oʻrin – joy ma’nosini anglatadi: