O`zbеkistоn rеspublikasi

10-bob. NARX VA NARX SIYOSATI 
10.1. Narx tushunchasi va uning mohiyati 
 
Narx  bozor  kategoriyasi  tovarlar  ayirboshlanganda  yuz  beradigan 
munosabatlarni anglatadi. Narx nazariy jihatdan olganda tovar qiymatining 
puldagi ifodasi, qiymatning bozordagi ko‘rinishidir. 
Narx  bamisoli  barometr  kabi  bozor  holatini  ko‘rsatib  turadi,  narx 
pasayib  ketsa,  tovar  bozori  kasodlikka  yo‘liqqan  bo‘ladi,  tovar  nafsiz 
bo‘lib,  uni  boshqa  tovar  bilan  almashtirish  yoki  uning  sifatini  tubdan 
yaxshilash zarurligi pul tarkibiga qo‘yiladi. Narxning iqtisodiy mazmunini 
uning funksiyalari ko‘rsatib beradi. Narx nimaga tegishli bo‘lishidan qat’i 
nazar (tovar, xizmat) beshta asosiy funksiyani bajaradi: 
1.  Bozor muvozanatini ta’minlash funksiyasi; 
2.  Hisob-kitob, o‘lchov funksiyasi; 
3.  Iqtisodiy regulyator funksiyasi; 
4.  Raqobat vositasi funksiyasi; 
5.  Ijtimoiy himoya funksiyasi. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  narxning  quyidagi  turlari  mavjud: 
demping  narx;  nufuzli  narx;  milliy  narx;  arzonlashtirilgan  narx;  jahon 
narxi;  yashirin  narx;  erkin  narx;  standart  narx;  kontrakt  (ulgurji)  narx; 
chakana narx; o‘zgaruvchan narx; limit narx; muvozanat narx. 
Bozor  narxining  asosiy  xususiyatlari  ularning  doimo  o‘zgarib  turish 
qobiliyatidir.  Narxlar  hech  qachon  sababsiz  o‘zgarmaydi.  Yuqori  narxlar 
esa  yuqori  sifatli,  yangi  iste’mol  qobiliyatiga  ega  bo‘lgan  tovarlarga 
o‘rnatiladi.  Tovarning  raqobatbardoshligi  va  bozordagi  o‘rni  narx 
darajasiga bog‘liqdir. 
Narx  belgilash  maqsadlari:  bozor  ulushini  ko‘paytirish,  qisqa  vaqt 
ichida eng ko‘p foyda olish, yuqori foyda normasini uzoq muddat saqlab 
qolishdan iborat. 
Birlamchi  narxni  aniqlashga  vaqt  bo‘yicha  narx  darajasini  aniq 
hisoblash ta’sir qiladi. Bu hisoblash bozor segmentiga, tovarning yashash 
davriga,  talab  va  taklifning  potenцial  miqdoriga  bog‘liq  bo‘ladi. 
Marketingda  tovar  siyosati  ijtimoiy  tovar  ishlab  chiqarishning  barcha 
bosqichlari, 
yangi 
ishlab 
chiqarish, 
taqsimlash, 
almashuv 
va 
iste’molchining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda yuritiladi. 
Narx bajaradigan ba’zi bir vazifalarni ko‘rib o ‘tamiz: avvalo narxlar 
ishlab chiqarish va iste’moldagi o‘zgarishlardan xabar beradi. 
Narxlar  faqat  iste’moldagina  emas,  balki  ishlab  chiqarishdagi 
o‘zgarishlardan ham darak beradi. 

---

 
169 
 
 
Narxlarning  boshqa  muhim  vazifasi  –  ishlab  chiqaruvchilar  va 
iste’molchilarni rag‘batlantirish hisoblanadi. 
Narxlar  mexanizmi  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  miqdorini 
ko‘paytirishgina  emas,  balki  ishlab  chiqarishning  eng  tejamli  usullarini 
ishlashni ham rag‘batlantiradi. 
Narxlarning  uchinchi  vazifasi  ikkinchisi  bilan  chambarchas  bog‘liq. 
Bu  daromadlarnig  taqsimlanishiir.  Tovar  ishlab  chiqarish  sharoitida 
xo‘jalik faoliyati ishtirokchilari oladigan daromadlar ular o‘z shaxsiy yoki 
ishlab  chiqarish  iste’mollarini  ko‘plab  sotadigan  yoki  sotib  oladigan 
tovarlar va xizmatlarning narxlariga bevosita bog‘liq bo‘ladi. 
Narxlarning  to‘rtinchi  vazifasi  alohida  korxonalarga  va  xo‘jalik 
sohalariga ishlab chiqarish omillarini taqsimlashdir.